Omega Speedmaster Professional. Historia księżycowego zegarka i 60 lat podboju kosmosu!

1 marca 1965 roku zegarek OMEGA Speedmaster otrzymał od NASA prestiżowy status „kwalifikowanego wyposażenia wszystkich załogowych misji kosmicznych”. To wydarzenie nie tylko zapisało się złotymi zgłoskami w historii szwajcarskiej marki, ale także uczyniło z modelu Speedmaster symbol ludzkiej odwagi, innowacji i eksploracji kosmosu. 

Od tamtej chwili zegarek ten towarzyszył astronautom w najważniejszych misjach, w tym podczas pierwszego lądowania na Księżycu w 1969 roku, zyskując przydomek „Moonwatch”. Jak to się stało, że zwykły chronograf stał się nieodłącznym elementem wyposażenia NASA? Jak ewoluował na przestrzeni sześciu dekad, by pozostać ikoną zegarmistrzostwa i symbolem eksploracji kosmosu?

Kosmiczny wyścig i potrzeba niezawodności

W 1962 roku prezydent USA John F. Kennedy wygłosił na Uniwersytecie Rice’a inspirujące przemówienie, w którym zapowiedział, że Amerykanie postawią stopę na Księżycu przed końcem dekady. Te słowa zapoczątkowały nowy etap w wyścigu kosmicznym, który stał się jednym z najważniejszych wydarzeń XX wieku. 



Program Mercury, pierwszy amerykański program załogowych lotów kosmicznych, wprowadził w światło reflektorów grupę astronautów zwanych Siódemką Mercury’ego. Po zakończeniu programu w 1963 roku NASA przygotowywała się do bardziej ambitnych misji Gemini i Apollo, które wymagały niezawodnego wyposażenia.

Astronauci, świadomi ryzyka związanego z misjami kosmicznymi, zgłosili potrzebę posiadania precyzyjnego i wytrzymałego zegarka mechanicznego, który mógłby pełnić rolę awaryjnego czasomierza w przypadku awarii cyfrowych urządzeń pokładowych.

Deke Slayton, Dyrektor Operacyjny NASA, w memorandum z 21 września 1964 roku podkreślił potrzebę niezawodnego i precyzyjnego zegarka, który mógłby pełnić funkcję awaryjnego czasomierza oraz wspierać czasowo krytyczne operacje i eksperymenty w kosmosie. NASA zaprosiła ówczesnych czołowych producentów zegarków, takich jak Elgin, Benrus, Hamilton, Mido, Lucien Piccard, OMEGA, Bulova, Rolex, Longines i Gruen, do przedstawienia swoich modeli do oceny.

Specyfikacje wymagały od zegarka niezwykłej precyzji (maksymalne odchylenie ±5 sekund na 24 godziny, preferowane ±2 sekundy), odporności na skrajne warunki (ciśnienie od 50 stóp wody do 10 mmHg, wstrząsy, wibracje, temperatury od -18°C do 93°C), czytelności w różnych warunkach oświetleniowych, wodoszczelności, odporności na złamania i antymagnetyczności. Zegarek musiał także mieć funkcję stopera z pomiarami sekund, minut (do 30) i godzin (do 12 lub więcej), oraz gwarancję niezawodności przez co najmniej rok.

Testy NASA: Próba ogniowa dla Speedmastera

Proces kwalifikacji sprzętu NASA był niezwykle wymagający. Każdy element wyposażenia musiał przejść serię testów, które miały zagwarantować jego niezawodność w ekstremalnych warunkach przestrzeni kosmicznej. Za testowanie zegarków odpowiadał inżynier James Ragan, który przez 36 lat swojej kariery w przemyśle kosmicznym certyfikował chronografy dla astronautów NASA.







Testy obejmowały 11 prób, które miały sprawdzić odporność zegarków na skrajne temperatury, wilgotność, wstrząsy, przyspieszenia, wibracje, ciśnienie i hałas. Oto kluczowe etapy:

1. Próba wysokiej temperatury: wszystkie zegarki były przez 48 godzin testowane w temperaturze 70°C, a następnie przez 30 minut w częściowej próżni, przy temperaturze 93°C. Na tym etapie dwa konkurencyjne modele zawiodły – w jednym wskazówka sekundowa zwinęła się, w drugim szkło odkształciło się i odłączyło od koperty.

2. Próba niskiej temperatury: zegarki spędzały 4 godziny w temperaturze -18°C.

3. Próba próżni: testy w komorze próżniowej obejmowały cykle ogrzewania i chłodzenia do -18°C.

4. Próba wilgotności: zegarki musiały przetrwać 10 cykli 24-godzinnych w środowisku o 95% wilgotności i temperaturach od 25°C do 70°C.

5. Próba korozji: 48 godzin w czystym tlenie przy 70°C.

6. Próba odporności na wstrząsy: sześć wstrząsów o sile 40 G w różnych kierunkach.

7. Próba przyspieszenia: zegarki były poddawane przyspieszeniom do 7,25 G przez 5 minut i 16 G przez 30 sekund.

8. Próba podciśnienia: ciśnienie 10⁻⁶ atmosfery przy 70°C przez 90 minut, a następnie przy 93°C przez 30 minut.

9. Próba nadciśnienia: ciśnienie 1,6 atmosfery przez 60 minut.

10. Próba wibracji: zróżnicowane wibracje od 5 do 2000 Hz przy przyspieszeniu 8,8 G.

11. Próba dźwięku: hałas o natężeniu 130 decybeli w zakresie częstotliwości od 40 do 10 000 Hz przez 30 minut.

Spośród testowanych zegarków tylko Omega Speedmaster przeszedł wszystkie próby. Rolex zawiódł w teście wilgotności i wysokiej temperatury (wskazówka sekundowa się odkształciła), a Longines Wittnauer nie wytrzymał testu wysokiej temperatury i dekompresji (szkło uległo odkształceniu). 

Speedmaster, choć miał drobne odchylenia czasowe (zyskał 21 minut w teście dekompresji, stracił 15 w teście przyspieszenia) i utracił luminescencję tarczy, działał prawidłowo po zakończeniu testów. 

Astronauci jednogłośnie wybrali Omegę za jej precyzję, niezawodność, czytelność i łatwość obsługi.





1 marca 1965 roku NASA ogłosiła, że model Omega Speedmaster został wybrany jako oficjalny chronograf dla wszystkich załogowych misji kosmicznych, stając się kluczowym elementem wyposażenia astronautów i zyskując status „Moonwatch” po misji Apollo 11.

Kosmiczna podróż Speedmastera

Zaledwie trzy tygodnie po uzyskaniu kwalifikacji, 23 marca 1965 roku, Speedmaster ST 105.003 wyruszył w swoją pierwszą misję kosmiczną na nadgarstkach astronautów Virgila „Gusa” Grissoma i Johna Younga podczas misji Gemini 3. Jedyną modyfikacją zegarka był dodany pasek z rzepem, umożliwiający zapięcie na kombinezonie kosmicznym. Od tego momentu Speedmaster stał się nieodłącznym elementem wyposażenia NASA.



W 1965 roku zegarek towarzyszył Edowi White’owi podczas pierwszego amerykańskiego spaceru kosmicznego, a w 1968 roku załoga Apollo 8, nosząc Speedmastery, jako pierwsza w historii zobaczyła ciemną stronę Księżyca. Kulminacją była misja Apollo 11 w 1969 roku, kiedy Neil Armstrong i Buzz Aldrin, spacerując po powierzchni Księżyca, uczynili Speedmastera pierwszym zegarkiem noszonym na Srebrnym Globie. Model ten powracał na Księżyc podczas każdej kolejnej misji i przez dekady pozostawał kluczowym elementem wyposażenia astronautów.

Ewolucja Speedmaster Professional: od ST 105.003 do Moonwatcha

Choć na pierwszy rzut oka Speedmaster Professional zachowuje do dziś swój ikoniczny wygląd, to na przestrzeni lat przeszedł subtelne, ale znaczące zmiany, które pozwoliły mu pozostać jednym z najbardziej cenionych chronografów na świecie. Poniżej przedstawiamy kluczowe różnice między modelem testowanym przez NASA (ST 105.003), współczesnym Speedmaster’em Calibre 321 (311.30.40.30.01.001) oraz modelem Speedmaster Moonwatch (310.30.42.50.01.001).

Tarcza zegarka

• ST 105.003: Czarna tarcza z nakładanym logo OMEGA i znacznikami pokrytymi trytem. Nie zawierała napisu „Professional”.

• Calibre 321: Czarna, wielopoziomowa tarcza wiernie odwzorowuje styl oryginału, z logo w stylu vintage i znacznikami pokrytymi substancją Super-LumiNovą.

• Moonwatch: Czarna tarcza z napisem „Professional” (od 1964 roku) i malowanym logo. Od 1997 roku zastosowano ulepszone znaczniki luminescencyjne dla lepszej czytelności.


Zdjęcie: Speedmaster ST105.003


Zdjęcie: Speedmaster Calibre 321 (311.30.40.30.01.001)


Zdjęcie: Speedmaster Moonwatch (310.30.42.50.01.001)

Pierścień lunety ze skalą tachometru

• ST 105.003: Pierścień lunety wykonany z aluminium, z charakterystyczną kropką nad oznaczeniem 90 i ukośną kropką przy 70.

• Calibre 321: Luneta wykonana z polerowanej czarnej ceramiki z białą emaliowaną skalą tachometru, zachowującą oryginalne rozmieszczenie kropek.

• Moonwatch: Pierścień wykonany z anodyzowanego aluminium, przywracający oryginalny układ kropek dla podkreślenia dziedzictwa modelu.

Przyciski do obsługi stopera

• ST 105.003: Średniej wielkości, łatwe w obsłudze nawet w rękawicach, bez ochrony asymetrycznej koperty.

• Calibre 321: Identyczne przyciski, wierne oryginalnemu projektowi.

• Moonwatch: Przyciski chronione przez asymetryczną kopertę, co zwiększa ich trwałość.


Zdjęcie: Speedmaster ST105.003


Zdjęcie: Speedmaster Calibre 321 (311.30.40.30.01.001)


Zdjęcie: Speedmaster Moonwatch (310.30.42.50.01.001)

Kształt koperty

• ST 105.003: Symetryczna koperta z prostymi uszami, bez osłon koronki.

• Calibre 321: Zachowuje symetryczny kształt i proste uszy, z polerowanym wierzchem i szczotkowanymi bokami.

• Moonwatch: Asymetryczna koperta z profilowanymi uszami, inspirowana czwartą generacją zegarka, z ochroną koronki i przycisków.


Zdjęcie: Speedmaster ST105.003


Zdjęcie: Speedmaster Calibre 321 (311.30.40.30.01.001)


Zdjęcie: Speedmaster Moonwatch (310.30.42.50.01.001)

Rozmiar kopert

• ST 105.003 (1965): Zegarek z trzeciej generacji Speedmastera miał kopertę o średnicy 39,7 mm, co było standardem dla tamtego okresu.

• Calibre 321 (2020): Model ten wiernie odwzorowuje rozmiar oryginalnego ST 105.003 (39,7 mm), zachowując klasyczny styl dla współczesnych użytkowników.

• Moonwatch (2021): Współczesny Moonwatch ma większą kopertę o średnicy 42 mm, inspirowaną czwartą generacją modelu, noszoną przez astronautów Apollo 11.


Zdjęcie: Speedmaster ST105.003


Zdjęcie: Speedmaster Calibre 321 (311.30.40.30.01.001)


Zdjęcie: Speedmaster Moonwatch (310.30.42.50.01.001)

Dekiel koperty

• ST 105.003: Posiadał podwójnie fazowany dekiel z grawerem „Speedmaster” i ikonicznym konikiem morskim OMEGI.

• Calibre 321: Wyposażony w szkło szafirowe, które pozwala podziwiać złożoność i urodę mechanizmu Omega kaliber 321.

• Moonwatch: Dekiel zawiera grawery „FLIGHT-QUALIFIED BY NASA FOR ALL MANNED SPACE MISSIONS” oraz „THE FIRST WATCH WORN ON THE MOON”. Od 2021 roku, wraz z wprowadzeniem kalibru 3861, pojawia się także oznaczenie „Co-Axial Master Chronometer”.


Zdjęcie: Speedmaster ST105.003


Zdjęcie: Speedmaster Calibre 321 (311.30.40.30.01.001)


Zdjęcie: Speedmaster Moonwatch (310.30.42.50.01.001)

Mechanizmy

• ST 105.003: Wyposażony jest w kultowy mechanizm Omega kaliber 321 z kołem kolumnowym, ceniony za precyzję i elegancję.

• Calibre 321: Rekonstrukcja oryginalnego mechanizmu Omegi wykonana w 2019 roku, oparta na cyfrowym skanie zegarka noszonego przez Eugene’a Cernana podczas misji Apollo 17.

• Moonwatch: Omega kaliber 3861 to nowoczesny następca mechanizmu Omega kaliber 321, z automatycznym naciągiem oraz wychwytem współosiowym Co-Axial, krzemowym włosem balansu Si14 i certyfikatem Master Chronometer.

Bransoleta

• ST 105.003: Dostępny z różnymi bransoletami, w tym z paskiem na rzepy dla astronautów. Klasyczna bransoleta miała trzy rzędy płaskich ogniw.

• Calibre 321: Wykorzystuje nowoczesną wersję trzyrzędowej bransolety z współczesnym zapięciem.

• Moonwatch: Posiada pięciorzędową bransoletę z profilowanymi ogniwami, oferującą większy komfort podczas użytkowania i zakres regulacji.


Zdjęcie: Speedmaster ST105.003


Zdjęcie: Speedmaster Calibre 321 (311.30.40.30.01.001)


Zdjęcie: Speedmaster Moonwatch (310.30.42.50.01.001)

Przewagi Speedmastera, czyli dlaczego wybrano Omegę?

Speedmaster zdobył uznanie astronautów dzięki czterem kluczowym cechom: precyzji, niezawodności, czytelności i łatwości obsługi. Już w 1957 roku, podczas premiery pierwszego modelu, Omega wprowadziła innowacje, takie jak uszczelnienia O-ring i koronka „Naiad”, zapewniające wodoszczelność do 200 stóp. Hesalitowe szkło, w przeciwieństwie do szkła mineralnego, było elastyczne i odporne na pękanie, co eliminowało ryzyko uszkodzenia w przestrzeni kosmicznej.

Pionierskim rozwiązaniem było umieszczenie skali tachometru na pierścieniu lunety, a nie na tarczy, co uczyniło Speedmastera idealnym dla kierowców wyścigowych, a później astronautów. Czytelność tarczy, z prostymi wskazówkami i luminescencyjnymi znacznikami, była kluczowa w warunkach słabego oświetlenia. Precyzja mechanizmu, zapoczątkowana przez kaliber 27 CHRO C12 z 1941 roku i rozwinięta w kalibrze 321, umocniła reputację Omegi, jako lidera w produkcji chronografów.

Speedmaster obecnie

Sześć dekad po uzyskaniu kwalifikacji NASA Speedmaster Professional pozostaje symbolem ludzkiej determinacji i innowacji. Współczesne modele, takie jak Calibre 321 i Moonwatch, łączą historyczne dziedzictwo i współczesne rozwiązania techniczne, jak certyfikat Master Chronometer, oraz materiały, jak ceramika i Super-LumiNova. Marka Omega celebruje w 2025 swoje osiągnięcia, przypominając o erze wielkich nadziei i kosmicznych przygód, które na zawsze zmieniły postrzeganie zegarmistrzostwa.


Zdjęcie: mechanizm Omega kaliber 321 z manualnym naciągiem

Można powiedzieć, że kultowy już „Speedy” to więcej niż zegarek – to świadectwo ludzkiej odwagi i pionierskiego ducha, które pozwoliły ludzkości sięgnąć gwiazd. Od testów NASA po powierzchnię Księżyca, jego historia jest opowieścią o triumfie technologii i pasji do eksploracji.

Eksploracja księżyca z Omegą w tle

Amerykańskie loty na Księżyc były kulminacją programu Apollo, który powstał w odpowiedzi na wyzwanie rzucone przez prezydenta Johna F. Kennedy’ego w 1961 roku, by przed końcem dekady wysłać człowieka na Księżyc i bezpiecznie sprowadzić go z powrotem na Ziemię. Program Apollo, realizowany przez NASA, był częścią zimnowojennego wyścigu kosmicznego między USA a ZSRR, i obejmował serię misji, które zrewolucjonizowały eksplorację kosmosu.

Program Apollo był następcą programów Mercury i Gemini, które pozwoliły Amerykanom zdobyć doświadczenie w lotach orbitalnych i spacerach kosmicznych. Po tragicznym pożarze kabiny Apollo 1 w 1967 roku, który kosztował życie trzech astronautów, NASA wprowadziła znaczące ulepszenia w projektowaniu statków kosmicznych. Pierwsze misje Apollo (1-6) koncentrowały się na testach sprzętu w przestrzeni kosmicznej, natomiast misja Apollo 7 w 1968 roku była pierwszym załogowym lotem programu.

Kluczowe misje na Księżyc

1. Apollo 8 (grudzień 1968): Pierwsza załogowa misja, która dotarła na orbitę Księżyca. Astronauci Frank Borman, Jim Lovell i William Anders jako pierwsi zobaczyli „dalszą stronę” Księżyca i wykonali słynne zdjęcie „Wschodu Ziemi”. Zegarki OMEGA Speedmaster były na nadgarstkach załogi, pełniąc funkcję awaryjnych czasomierzy.

2. Apollo 9 (marzec 1969): Testy modułu księżycowego w orbicie Ziemi, przygotowujące do lądowania na Księżycu.

3. Apollo 10 (maj 1969): „Próba generalna” przed lądowaniem, podczas której moduł księżycowy zbliżył się na odległość 14,4 km do powierzchni Księżyca.

4. Apollo 11 (lipiec 1969): Pierwsze lądowanie na Księżycu. 20 lipca 1969 roku Neil Armstrong i Buzz Aldrin wylądowali w Morzu Spokoju, a Armstrong wypowiedział słynne słowa: „To mały krok dla człowieka, ale wielki skok dla ludzkości”. Speedmaster Professional, noszony przez Aldrina, stał się pierwszym zegarkiem na Księżycu, zyskując przydomek „Moonwatch”.

5. Apollo 12 (listopad 1969): Drugie lądowanie w Oceanie Burz, z większą precyzją i dłuższym czasem eksploracji.

6. Apollo 13 (kwiecień 1970): Misja, która nie osiągnęła Księżyca z powodu eksplozji zbiornika tlenu, ale dzięki heroicznej pracy załogi i zespołu naziemnego bezpiecznie wróciła na Ziemię. Rolę zegarka Omega w bezpiecznym sprowadzeniu załogi opisujemy w dalszej części artykułu.

7. Apollo 14-17 (1971-1972): Kolejne misje koncentrowały się na eksploracji naukowej, wykorzystując pojazdy księżycowe (LRV) i przeprowadzając dłuższe spacery księżycowe. Apollo 15, 16 i 17 dostarczyły cennych danych geologicznych, a ostatnia misja, Apollo 17, była najdłuższą, z 22 godzinami na powierzchni Księżyca.

W sumie sześć misji Apollo (11, 12, 14, 15, 16 i 17) zakończyło się lądowaniem na Księżycu, a 12 astronautów chodziło po jego powierzchni. Program Apollo zakończył się w grudniu 1972 roku, pozostawiając trwałe dziedzictwo w postaci próbek księżycowych (382 kg), danych naukowych i technologicznych innowacji.





Program Apollo nie tylko osiągnął cel Kennedy’ego, ale także zrewolucjonizował technologię, inspirując kolejne pokolenia naukowców i inżynierów. Był symbolem ludzkiej ambicji, współpracy i odwagi, a jego sukces przyczynił się do zakończenia zimnowojennego wyścigu kosmicznego na korzyść USA.

Rola zegarka Omega Speedmaster w misji Apollo 13

Misja Apollo 13, rozpoczęta 11 kwietnia 1970 roku, jest jednym z najbardziej dramatycznych epizodów w historii eksploracji kosmosu. Z powodu eksplozji zbiornika tlenu w module serwisowym statek kosmiczny został poważnie uszkodzony, co zmusiło załogę – Jima Lovella, Jacka Swigerta i Freda Haise’a – do przerwania planowanego lądowania na Księżycu i skupienia się na powrocie na Ziemię.

Dwa dni po starcie, 13 kwietnia 1970 roku, eksplozja uszkodziła systemy zasilania i podtrzymywania życia w module dowodzenia (Odyssey). Załoga przeniosła się do modułu księżycowego (Aquarius), który stał się „łodzią ratunkową”. Kluczowym wyzwaniem było wykonanie korekty trajektorii, aby statek mógł bezpiecznie wejść w atmosferę Ziemi. Ze względu na ograniczenia energetyczne systemy nawigacyjne były wyłączone, a precyzyjne odliczenie czasu pracy silników musiało zostać przeprowadzone manualnie.

Zegarek Omega Speedmaster Professional odegrał bardzo istotną rolę podczas manewru korekty trajektorii (tzw. „burn”). NASA obliczyła, że silniki modułu księżycowego muszą działać przez dokładnie 14 sekund, aby skorygować kurs statku. Ponieważ pokładowe zegary cyfrowe były niedostępne z powodu awarii zasilania, astronauci polegali na swoich zegarkach Speedmaster.





Jack Swigert, używając swojego OMEGA Speedmaster Professional), precyzyjnie odliczał czas pracy silników. Zegarek, certyfikowany przez NASA w 1965 roku za swoją niezawodność i czytelność, umożliwił załodze wykonanie manewru z dokładnością co do sekundy. Swigert, obserwując wskazówkę sekundową, włączył silniki i wyłączył je w odpowiednim momencie, co pozwoliło skierować statek na właściwą trajektorię powrotną.

Manewr korekty trajektorii był kluczowy dla bezpiecznego powrotu Apollo 13 na Ziemię. Bez precyzyjnego odliczenia czasu statek mógłby wejść w atmosferę pod niewłaściwym kątem, co groziło spaleniem lub odbiciem w przestrzeń kosmiczną. Sukces tego manewru, wsparty niezawodnością Speedmastera, przyczynił się do szczęśliwego lądowania załogi na Oceanie Spokojnym 17 kwietnia 1970 roku.

Za swoją rolę w ratowaniu misji Apollo 13 marka Omega otrzymała od NASA nagrodę „Silver Snoopy Award” w 1970 roku, przyznawaną za wybitny wkład w bezpieczeństwo i sukces misji kosmicznych. Model Speedmaster, dzięki swojej precyzji i wytrzymałości, umocnił swoją reputację, jako niezastąpiony element wyposażenia astronautów.

Historia księżycowego zegarka. To be continued…

Amerykańskie loty na Księżyc w ramach programu Apollo to jedno z największych osiągnięć w historii ludzkości, które pokazało, że granice techniczne, technologiczne i ludzkie można przesuwać, dzięki determinacji i innowacjom. 





Zegarek Omega Speedmaster Professional, szczególnie podczas misji Apollo 13, udowodnił swoją niezawodność w najtrudniejszych warunkach, stając się nie tylko narzędziem, ale także symbolem ludzkiej odwagi. Jego rola w precyzyjnym odliczaniu 14-sekundowego manewru korekty trajektorii była kluczowa dla uratowania życia załogi, cementując miejsce Speedmastera w historii eksploracji kosmosu jako „Moonwatch”.

Polecamy nasze recenzje Speedmasterów, w jednej porównujemy dwa modele z tej serii (widoczne na zdjęciach powyżej): Omega Speedmaster Moonwatch w dwóch wersjach – podobieństwa i różnice, a w drugiej aż 3 wersje modelu Omega Speedmaster Moonwatch Professional Co-Axial.

Powrót człowieka na księżyc w ramach misji Artemis III jest obecnie planowany na 2027 rok i oczywiście załoga będzie miała na nadgarstkach Speedmastery Professional.

Sprawdź też nasze pozostałe publikacje o nowościach marki Omega - zegarki Omega.