Nikt nie jest w stanie poznać całego piśmiennictwa ludzkości, ale lektury szkolne lepiej lub gorzej pamiętamy wszyscy. Przez wiele lat w kanonie były bajki, czyli anegdoty moralizujące, napisane w XVIII wieku przez Ignacego Krasickiego.
Bohaterem jednej z nich jest dzwon:
Częstokroć samochwalcy przykrości doznają.
Mówił dzwon: „Gdy ja wołam, wszyscy mnie słuchają”.
„Prawda – rzekł mu ktoś z boku – ale przydaj i to:
Nigdy byś nie zadzwonił, gdyby cię nie bito”.
Uśmiechem kwitując aspekt filozoficzno-wychowawczy fraszki, skupmy się na konkretach. Są różne rodzaje dzwonów i różne techniki ich bicia, a najogólniej, te z sercem (wprawione w ruch) biją się same, zaś gongi są uderzane (np. młotkiem) od zewnątrz. O dzwonach, ich historii, znaczeniu, konstrukcji powstało dużo opracowań, zarówno naukowych, jak i popularyzatorskich.
Wciąż pisane są nowe książki i artykuły, bo temat jest fascynujący.
Nowa książka o dzwonach w obiegu księgarskim
Okładka i strona tytułowa omawianej książki.
W internetowym handlu księgarskim można kupić nową (choć wydaną w 2018 roku) książkę, w której przedstawiono wszystkie systemy i urządzenia sygnalizacji dźwiękowej, funkcjonujące w najlepiej (chyba) rozpoznawalnym kościele w Polsce. „Dzwony kościoła Mariackiego w Krakowie. Narzędzia komunikacji wiary. Opowieść historyczna z informacjami technicznymi i opisem liturgii dzwonów” napisał Andrzej Bochniak, a wydało katowickie wydawnictwo Edycja – Książki Naukowe i Specjalistyczne we współpracy z Wydawnictwem Mariackim w Krakowie.
Zarówno autor, jak i zespół redakcyjny oraz wydawcy dołożyli wszelkich starań, by w nasze ręce oddać publikację bogatą treściowo i wizualnie atrakcyjną. Narracja utrzymana została w stylu gawędy, gdzie wiedza techniczna o konstrukcji, zdobnictwie, tonacji i stanie zachowania poszczególnych dzwonów przeplata się z hipotezami, informacje o liturgii Kościoła katolickiego dodane są do wiadomości historycznych, dotyczących Polski, Krakowa i świątyni, w której dzwony się znajdują, a całości dopełniają rysunki poglądowe i liczne fotografie, świetnie prezentujące się na kredowym papierze. O popularyzatorskim założeniu publikacji świadczy nie tylko dołączony na końcu słowniczek pojęć, ale też dobór i podpisy ilustracji, a także tłumaczenia z języka łacińskiego (obecnie raczej nieznanego, poza wąskim kręgiem specjalistów). Czytelnik amator dostał tutaj wszystko, co potrzebne do zrozumienia treści, ale książka może też służyć jako przewodnik dla bardziej zaawansowanych, bowiem odwołuje się do wcześniejszej literatury, zawiera bibliografię, a choć nie została poddana naukowej recenzji, to jej treść konsultowano z gronem specjalistów. Na stronie redakcyjnej wymieniono sześć osób i są to: mgr Krzysztof Czyżewski, mgr inż. Grzegorz Klyszcz, prof. dr hab. Zenon Piech, ks. dr Dariusz Raś, ks. prof. dr hab. Jacek Urban, dr Agata Wolska. O dwóch osobach ze spisu konsultantów (Grzegorzu Klyszczu i księdzu Dariuszu Rasiu) będzie jeszcze wzmianka.
Jedyne, do czego można mieć zastrzeżenia, to dwukolorowa czcionka. Małe literki podpisów pod ilustracjami mają zbyt słaby kontrast z tłem, szczególnie niedogodny podczas czytania przy sztucznym oświetleniu. Osobna pochwała natomiast należy się redaktorom za staranność tekstową (korekta), a autorowi za styl wypowiedzi (narracja bezosobowa i niekiedy tylko w 3. osobie liczby pojedynczej). To wielki takt! Opowiedziana została historia i przedstawiono podstawowe dane techniczne bez narzucania czytelnikom ego współczesnego uczestnika wydarzeń i aktywnego badacza.
Kilka słów o autorze książki i autorze wstępu
Autorem opracowania jest Andrzej Bochniak, z zawodu inżynier mechanik, absolwent Politechniki Krakowskiej i powszechnie uznany specjalista w zakresie konserwacji starych dzwonów. W 1981 roku, jeszcze jako student, dołączył do grupy dzwonników w katedrze na Wawelu (dzwon Zygmunta), a 20 lat później przyjął bardziej odpowiedzialne obowiązki – od 2001 roku sprawuje nadzór techniczny nad dzwonami katedry wawelskiej. W 2010 roku techniczną opieką objął także dzwony kościoła Mariackiego, a dwa lata później, od 2012 roku dodatkowo konserwuje zabytkowy carillon i zegar wieżowy na Jasnej Górze w Częstochowie.
Andrzej Bochniak na wieży kościoła Mariackiego w Krakowie.
O każdym z tych obiektów napisał mniejszą lub większą pracę, a oprócz tutaj prezentowanej, są to artykuły: „Carillon i zegar wieżowy w Sanktuarium na Jasnej Górze”, „Ile waży dzwon Zygmunta” i „Dzwony wieży Wikaryjskiej Katedry na Wawelu” (ten artykuł można przeczytać w wersji cyfrowej: <https://polona.pl/item/dzwony-wiezy-wikaryjskiej-katedry-na-wawelu,MzI1MTE0OTI/0>). Do swojej pracy popularyzatorsko-naukowej włączył też prelekcje. Spośród wielu, można wspomnieć wykłady na temat starych dzwonów podczas sesji Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa oraz na Hradczanach w Pradze.
Książka opatrzona została „Słowem wstępnym”, które nie ogranicza się do formy kurtuazyjnej lecz jest ciekawym artykułem wprowadzającym i został zatytułowany: „Dzwony – ukryte skarby wspólnoty. Komunikacja wiary w praktyce”. Dopełnia on treść, ale też dokumentuje duże zainteresowanie problematyką księdza Dariusza Rasia, archiprezbitera kościoła Mariackiego. To właśnie za sprawą autora wstępu, zaledwie rok po wydaniu, publikacja Andrzeja Bochniaka straciła częściowo aktualność, bo do zachowanych dzwonów średniowiecznych dodany został, ufundowany przez niego, dzwon Józef z Nazaretu. Szczegóły przedsięwzięcia i opis nowego dzwonu krótko przedstawiono w formie internetowego newsa: <https://www.wirtualnemedia.pl/centrum-prasowe/artykul/dzwon-jozef-z-nazaretu-na-700-lecie-bazyliki-mariackiej-w-krakowie>. Więcej informacji biograficznych można znaleźć w: ks. dr Dariusz Raś, [w:] Nauka Polska, <https://nauka-polska.pl/#/profile/scientist?id=125192&_k=rf407w>; Dariusz Raś, [w:] Wikipedia. Wolna encyklopedia, <https://pl.wikipedia.org/wiki/Dariusz_Raś>.
Dzwony i ich historia
Nie ma uniwersalnej definicji dzwonu, a taki, których zbiór jest przedmiotem opracowania, można określić jako urządzenie techniczne, odlew z brązu, zawieszony ruchomo lub nieruchomo, gdzie dźwięk uzyskuje się przez uderzenie bijaka. Muzykolog dopowie, że dzwon zaliczyć trzeba do instrumentów perkusyjnych. Jest on tzw. idiofonem, bo dźwięk powstaje przez drgania całego instrumentu. Z kolei dzwon kościelny jest przedmiotem liturgicznym, którego używa się w obrzędach religijnych. Po częściach wstępnych (budowa dzwonu, informacje na temat wież) przedstawiono w książce każdy dzwon w osobnym rozdziale. Nie zastosowano szeregowania chronologicznego lecz rozpoczęto od największego (najcięższego) Półzygmunta. Najstarszy, pochodzący z 1320 roku (rok konsekracji kościoła Mariackiego), Mieszczański okazał się w 2018 roku najmniejszy spośród czterech dzwonów liturgicznych (obecnie jeszcze mniejszy jest Józef z Nazaretu). Potem zaprezentowano gongi zegarowe oraz – jeden z niewielu zachowanych i wciąż dostępnych dla wiernych – dzwonek za konających. Na końcu opowiedziano o dwóch dopełniających formach sygnalizacji i pomiaru czasu, czyli o hejnale i zegarze słonecznym.
W podsumowaniu jest m.in. taka dygresja: „Autor ma też świadomość, że opracowanie to nie wyczerpuje całości tematu dzwonów mariackich, a ponadto przedstawione tutaj fakty mogą być inaczej interpretowane przez różnych badaczy. Możliwe też, że ewentualne kolejne poszukiwania odkryją coś zupełnie nowego, co uzupełni lub skoryguje dotychczasową wiedzę w tym zakresie. My jednak już teraz słuchajmy pięknego głosu dzwonów” (s. 113). Można to zrobić bez spaceru na krakowski Rynek Główny, bowiem – trwające niespełna 5,5 minuty – profesjonalne nagranie (obraz, dźwięk i metryczka) pracy pięciu dzwonów mariackich udostępniono online: <https://www.youtube.com/watch?v=Ihccxgi1ZtQ>. W akcję promującą sprzedaż książki były wpisane m.in. spotkania z autorem i jak się okazało, on sam mógł dodawać treści, które nie pomieściły się w druku, a świetnie uzupełniały zgromadzoną wiedzę. Widać to na planszach towarzyszących wystąpieniom – zob. jedną z prezentacji, nagraną w 2018 roku: <https://www.youtube.com/watch?v=o7PHqs25JTE> (szkoda, że nie zawiera podkładu dźwiękowego).
Kopia spisu treści i skan zdjęcia, na którym zaznaczono omówione w książce systemy sygnalizacji dźwiękowej.
Informacja o książce w katalogach ofertowych, bibliotecznych i w Internecie
Krótka nota wraz z ilustracją okładki znajduje się na stronie internetowej Wydawnictwa Mariackiego – <https://mariacki.com/dzwony-kosciola-mariackiego>, zaś w serwisie katowickiego wydawnictwa EDYCJA nie ma żadnej wzmianki. Książki nie promują też księgarnie, ale można jeszcze znaleźć wieloegzemplarzową ofertę sprzedaży na Allegro Lokalnie. Zakup publikacji nie jest konieczny, jeśli ktoś nie ma skłonności bibliofilskich. Z treścią można zapoznać się, odwiedzając bibliotekę. W Katalogu Rozproszonym Bibliotek Naukowych (KaRo) wykazano, że książka dostępna jest w kilku książnicach krakowskich, ale też w bibliotekach uniwersyteckich i towarzystw naukowych w Gdańsku, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Szczecinie, Toruniu, Warszawie i we Wrocławiu. Rzadko spotykaną praktyką wydawniczą jest publikowanie edycji „próbnej”, a tę książkę w takiej formie posiada Biblioteka Jagiellońska:
Ciekawostka wydawnicza? Opis katalogowy „brudnopisu” książki.
Świetną promocją dla książki są odwołania do jej treści w popularnych źródłach, chętnie wykorzystywanych (szczególnie przez młodzież) w obiegu informacyjnym. To właśnie na podstawie zawartych przede wszystkim w niej wiadomości napisano rozdział „Dzwony” do hasła „Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie” w Wikipedii.
Bohaterem jednej z nich jest dzwon:
Częstokroć samochwalcy przykrości doznają.
Mówił dzwon: „Gdy ja wołam, wszyscy mnie słuchają”.
„Prawda – rzekł mu ktoś z boku – ale przydaj i to:
Nigdy byś nie zadzwonił, gdyby cię nie bito”.
Uśmiechem kwitując aspekt filozoficzno-wychowawczy fraszki, skupmy się na konkretach. Są różne rodzaje dzwonów i różne techniki ich bicia, a najogólniej, te z sercem (wprawione w ruch) biją się same, zaś gongi są uderzane (np. młotkiem) od zewnątrz. O dzwonach, ich historii, znaczeniu, konstrukcji powstało dużo opracowań, zarówno naukowych, jak i popularyzatorskich.
Wciąż pisane są nowe książki i artykuły, bo temat jest fascynujący.
Nowa książka o dzwonach w obiegu księgarskim
Okładka i strona tytułowa omawianej książki.
W internetowym handlu księgarskim można kupić nową (choć wydaną w 2018 roku) książkę, w której przedstawiono wszystkie systemy i urządzenia sygnalizacji dźwiękowej, funkcjonujące w najlepiej (chyba) rozpoznawalnym kościele w Polsce. „Dzwony kościoła Mariackiego w Krakowie. Narzędzia komunikacji wiary. Opowieść historyczna z informacjami technicznymi i opisem liturgii dzwonów” napisał Andrzej Bochniak, a wydało katowickie wydawnictwo Edycja – Książki Naukowe i Specjalistyczne we współpracy z Wydawnictwem Mariackim w Krakowie.
Zarówno autor, jak i zespół redakcyjny oraz wydawcy dołożyli wszelkich starań, by w nasze ręce oddać publikację bogatą treściowo i wizualnie atrakcyjną. Narracja utrzymana została w stylu gawędy, gdzie wiedza techniczna o konstrukcji, zdobnictwie, tonacji i stanie zachowania poszczególnych dzwonów przeplata się z hipotezami, informacje o liturgii Kościoła katolickiego dodane są do wiadomości historycznych, dotyczących Polski, Krakowa i świątyni, w której dzwony się znajdują, a całości dopełniają rysunki poglądowe i liczne fotografie, świetnie prezentujące się na kredowym papierze. O popularyzatorskim założeniu publikacji świadczy nie tylko dołączony na końcu słowniczek pojęć, ale też dobór i podpisy ilustracji, a także tłumaczenia z języka łacińskiego (obecnie raczej nieznanego, poza wąskim kręgiem specjalistów). Czytelnik amator dostał tutaj wszystko, co potrzebne do zrozumienia treści, ale książka może też służyć jako przewodnik dla bardziej zaawansowanych, bowiem odwołuje się do wcześniejszej literatury, zawiera bibliografię, a choć nie została poddana naukowej recenzji, to jej treść konsultowano z gronem specjalistów. Na stronie redakcyjnej wymieniono sześć osób i są to: mgr Krzysztof Czyżewski, mgr inż. Grzegorz Klyszcz, prof. dr hab. Zenon Piech, ks. dr Dariusz Raś, ks. prof. dr hab. Jacek Urban, dr Agata Wolska. O dwóch osobach ze spisu konsultantów (Grzegorzu Klyszczu i księdzu Dariuszu Rasiu) będzie jeszcze wzmianka.
Jedyne, do czego można mieć zastrzeżenia, to dwukolorowa czcionka. Małe literki podpisów pod ilustracjami mają zbyt słaby kontrast z tłem, szczególnie niedogodny podczas czytania przy sztucznym oświetleniu. Osobna pochwała natomiast należy się redaktorom za staranność tekstową (korekta), a autorowi za styl wypowiedzi (narracja bezosobowa i niekiedy tylko w 3. osobie liczby pojedynczej). To wielki takt! Opowiedziana została historia i przedstawiono podstawowe dane techniczne bez narzucania czytelnikom ego współczesnego uczestnika wydarzeń i aktywnego badacza.
Kilka słów o autorze książki i autorze wstępu
Autorem opracowania jest Andrzej Bochniak, z zawodu inżynier mechanik, absolwent Politechniki Krakowskiej i powszechnie uznany specjalista w zakresie konserwacji starych dzwonów. W 1981 roku, jeszcze jako student, dołączył do grupy dzwonników w katedrze na Wawelu (dzwon Zygmunta), a 20 lat później przyjął bardziej odpowiedzialne obowiązki – od 2001 roku sprawuje nadzór techniczny nad dzwonami katedry wawelskiej. W 2010 roku techniczną opieką objął także dzwony kościoła Mariackiego, a dwa lata później, od 2012 roku dodatkowo konserwuje zabytkowy carillon i zegar wieżowy na Jasnej Górze w Częstochowie.
Andrzej Bochniak na wieży kościoła Mariackiego w Krakowie.
O każdym z tych obiektów napisał mniejszą lub większą pracę, a oprócz tutaj prezentowanej, są to artykuły: „Carillon i zegar wieżowy w Sanktuarium na Jasnej Górze”, „Ile waży dzwon Zygmunta” i „Dzwony wieży Wikaryjskiej Katedry na Wawelu” (ten artykuł można przeczytać w wersji cyfrowej: <https://polona.pl/item/dzwony-wiezy-wikaryjskiej-katedry-na-wawelu,MzI1MTE0OTI/0>). Do swojej pracy popularyzatorsko-naukowej włączył też prelekcje. Spośród wielu, można wspomnieć wykłady na temat starych dzwonów podczas sesji Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa oraz na Hradczanach w Pradze.
Książka opatrzona została „Słowem wstępnym”, które nie ogranicza się do formy kurtuazyjnej lecz jest ciekawym artykułem wprowadzającym i został zatytułowany: „Dzwony – ukryte skarby wspólnoty. Komunikacja wiary w praktyce”. Dopełnia on treść, ale też dokumentuje duże zainteresowanie problematyką księdza Dariusza Rasia, archiprezbitera kościoła Mariackiego. To właśnie za sprawą autora wstępu, zaledwie rok po wydaniu, publikacja Andrzeja Bochniaka straciła częściowo aktualność, bo do zachowanych dzwonów średniowiecznych dodany został, ufundowany przez niego, dzwon Józef z Nazaretu. Szczegóły przedsięwzięcia i opis nowego dzwonu krótko przedstawiono w formie internetowego newsa: <https://www.wirtualnemedia.pl/centrum-prasowe/artykul/dzwon-jozef-z-nazaretu-na-700-lecie-bazyliki-mariackiej-w-krakowie>. Więcej informacji biograficznych można znaleźć w: ks. dr Dariusz Raś, [w:] Nauka Polska, <https://nauka-polska.pl/#/profile/scientist?id=125192&_k=rf407w>; Dariusz Raś, [w:] Wikipedia. Wolna encyklopedia, <https://pl.wikipedia.org/wiki/Dariusz_Raś>.
Dzwony i ich historia
Nie ma uniwersalnej definicji dzwonu, a taki, których zbiór jest przedmiotem opracowania, można określić jako urządzenie techniczne, odlew z brązu, zawieszony ruchomo lub nieruchomo, gdzie dźwięk uzyskuje się przez uderzenie bijaka. Muzykolog dopowie, że dzwon zaliczyć trzeba do instrumentów perkusyjnych. Jest on tzw. idiofonem, bo dźwięk powstaje przez drgania całego instrumentu. Z kolei dzwon kościelny jest przedmiotem liturgicznym, którego używa się w obrzędach religijnych. Po częściach wstępnych (budowa dzwonu, informacje na temat wież) przedstawiono w książce każdy dzwon w osobnym rozdziale. Nie zastosowano szeregowania chronologicznego lecz rozpoczęto od największego (najcięższego) Półzygmunta. Najstarszy, pochodzący z 1320 roku (rok konsekracji kościoła Mariackiego), Mieszczański okazał się w 2018 roku najmniejszy spośród czterech dzwonów liturgicznych (obecnie jeszcze mniejszy jest Józef z Nazaretu). Potem zaprezentowano gongi zegarowe oraz – jeden z niewielu zachowanych i wciąż dostępnych dla wiernych – dzwonek za konających. Na końcu opowiedziano o dwóch dopełniających formach sygnalizacji i pomiaru czasu, czyli o hejnale i zegarze słonecznym.
W podsumowaniu jest m.in. taka dygresja: „Autor ma też świadomość, że opracowanie to nie wyczerpuje całości tematu dzwonów mariackich, a ponadto przedstawione tutaj fakty mogą być inaczej interpretowane przez różnych badaczy. Możliwe też, że ewentualne kolejne poszukiwania odkryją coś zupełnie nowego, co uzupełni lub skoryguje dotychczasową wiedzę w tym zakresie. My jednak już teraz słuchajmy pięknego głosu dzwonów” (s. 113). Można to zrobić bez spaceru na krakowski Rynek Główny, bowiem – trwające niespełna 5,5 minuty – profesjonalne nagranie (obraz, dźwięk i metryczka) pracy pięciu dzwonów mariackich udostępniono online: <https://www.youtube.com/watch?v=Ihccxgi1ZtQ>. W akcję promującą sprzedaż książki były wpisane m.in. spotkania z autorem i jak się okazało, on sam mógł dodawać treści, które nie pomieściły się w druku, a świetnie uzupełniały zgromadzoną wiedzę. Widać to na planszach towarzyszących wystąpieniom – zob. jedną z prezentacji, nagraną w 2018 roku: <https://www.youtube.com/watch?v=o7PHqs25JTE> (szkoda, że nie zawiera podkładu dźwiękowego).
Kopia spisu treści i skan zdjęcia, na którym zaznaczono omówione w książce systemy sygnalizacji dźwiękowej.
Informacja o książce w katalogach ofertowych, bibliotecznych i w Internecie
Krótka nota wraz z ilustracją okładki znajduje się na stronie internetowej Wydawnictwa Mariackiego – <https://mariacki.com/dzwony-kosciola-mariackiego>, zaś w serwisie katowickiego wydawnictwa EDYCJA nie ma żadnej wzmianki. Książki nie promują też księgarnie, ale można jeszcze znaleźć wieloegzemplarzową ofertę sprzedaży na Allegro Lokalnie. Zakup publikacji nie jest konieczny, jeśli ktoś nie ma skłonności bibliofilskich. Z treścią można zapoznać się, odwiedzając bibliotekę. W Katalogu Rozproszonym Bibliotek Naukowych (KaRo) wykazano, że książka dostępna jest w kilku książnicach krakowskich, ale też w bibliotekach uniwersyteckich i towarzystw naukowych w Gdańsku, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Szczecinie, Toruniu, Warszawie i we Wrocławiu. Rzadko spotykaną praktyką wydawniczą jest publikowanie edycji „próbnej”, a tę książkę w takiej formie posiada Biblioteka Jagiellońska:
Ciekawostka wydawnicza? Opis katalogowy „brudnopisu” książki.
Świetną promocją dla książki są odwołania do jej treści w popularnych źródłach, chętnie wykorzystywanych (szczególnie przez młodzież) w obiegu informacyjnym. To właśnie na podstawie zawartych przede wszystkim w niej wiadomości napisano rozdział „Dzwony” do hasła „Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie” w Wikipedii.
Fragment hasła „Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie”, [w:]
Wikipedia. Wolna encyklopedia, <https://pl.wikipedia.org/wiki/Kościół_archiprezbiterialny_Wniebowzięcia_Najświętszej_Marii_Panny_w_Krakowie>.
Wikipedia. Wolna encyklopedia, <https://pl.wikipedia.org/wiki/Kościół_archiprezbiterialny_Wniebowzięcia_Najświętszej_Marii_Panny_w_Krakowie>.
Pomysłodawcą i prowadzącym kanał YouTube zatytułowany „Z dzwonami przez świat” jest Grzegorz Klyszcz, który w książce Andrzeja Bochniaka, jest wymieniony m.in. w grupie konsultantów i jako właściciel firmy Rduch B&C. Nagrywając dotychczasowe (trzy) odcinki o dzwonach kościoła Mariackiego w Krakowie czyta fragmenty omawianej publikacji (napis informuje o źródle cytatu), ale nie ogranicza się tylko do tego. Interesujące pogadanki ujęte w kilku/kilkunastominutowe dokumentalne miniatury filmowe pokazują wnętrze wieży i dzwony z bliska:
– „Półzygmunt – największy na mariackiej wieży” – <https://www.youtube.com/watch?v=6LKgK4nkjrA>;
– „Niezwykła historia Dzwonu Tenebrat” – <https://www.youtube.com/watch?v=o7HQ-0lWRXw>;
– „Kto ufundował dzwon Misjonał w Bazylice Mariackiej? Czy odkryliśmy tajemnicę?” – <https://www.youtube.com/watch?v=fyAApa_3nbE>.
Gongi zegarowe i zegary kościoła Mariackiego – co o nich wiadomo?
Tak zaczyna się prezentacja gongów w omawianej książce, ale ponieważ w świetle dokumentów archiwalnych zegar mechaniczny na kościele Mariackim był, to podpis rysunku jest mylący. Poprawniej byłoby: „Domniemany schemat mechanizmu zegara na wieży mariackiej w XIV/XV wieku”.
Oprócz nowych badań prowadzonych w wieżach, warto pochylić się nad bogactwem zachowanych archiwaliów, które częściowo zostały już opublikowane jako całe dokumenty lub ich fragmenty (z dodaniem komentarza). Takim opracowaniem jest artykuł Jana Dreścika „Zegar wielki na wieży wyższej kościoła Mariackiego, jego dzieje i znaczenie”, który znajduje się w numerze 65/66 „Rocznika Krakowskiego” (s. 39–63).
Fragment artykułu Jana Dreścika.
Rozdziały o dzwonach zegarowych, Andrzej Bochniak poprzedził informacją o nieistniejącym już zegarze mechanicznym i w zasadzie ograniczył się do streszczenia najważniejszych tez z badań terenowych i archiwalnych Jana Dreścika. Pominął jednak wiele, m.in. ciekawostkę o „przelaniu” starszego dzwonu. Ten gong, określany jako większy, jest obecnie uruchamiany przy pomocy dźwigni, ale siłą mięśni człowieka (pokazano to łącząc fotografię z rysunkiem na s. 79). Można snuć przypuszczenia, że kiedyś zadanie było zautomatyzowane poprzez mechanizm, sprzęgnięty z zegarem wielkim (całym, czyli 24-godzinnym), który oprócz bicia i uruchomiania atrakcyjnych figur godzinę wskazywał na dwóch tarczach (na Rynek Główny i od strony ulicy Floriańskiej). Gong mniejszy mieści się w niższej wieży, czyli dzwonnicy.
Hejnalista wybijający godziny na wieży kościoła Mariackiego w Krakowie.
Ciekawym uzupełnieniem wiadomości o średniowiecznych dzwonach południowej Polski jest praca zbiorowa wydana 100 lat temu w Krakowie pt. „Dzwony starodawne” pod redakcją Tadeusza Szydłowskiego. Noty o krakowskich dzwonach, w tym także gongach zegarowych w kościele Mariackim, sporządził Stanisław Tomkowicz i warto je tutaj pokazać:
Opisy gongów zegarowych w kościele Mariackim w Krakowie opublikowane w: „Dzwony starodawne” (Kraków, 1922).
Zegar słoneczny na murze kościoła Mariackiego w Krakowie.
1) Projekt Tadeusza Przypkowskiego z 1929 r., fot. <https://fotopolska.eu>.
2) Projekt Tadeusza Przypkowskiego jun. z 1954 r., fot. <http://gnomonika.pl/katalog.php?id=74>.
Znając historię i zasady pomiaru czasu, nie można się dziwić, że do książki o dzwonach kościelnych dodano rozdział dotyczący zegara słonecznego. W miarę dokładny opis wyglądu, konstrukcji i zasad działania współczesnego zegara jest wartościową lekcją dla tych, którzy w bezchmurny dzień, stojąc przed południową ścianą świątyni, będą chcieli odczytać czas rzeczywisty w tym punkcie geograficznym.
Książkę Andrzeja Bochniaka „Dzwony kościoła Mariackiego w Krakowie” rekomenduję do przeczytania.
Joanna Nowak
UJK w Kielcach
---
Wszystkie podane w tym artykule linki do pełnych tekstów i materiałów uzupełniających (filmy, zdjęcia) były aktywne 2 lutego 2022 roku. Mamy nadzieję, że długo nie stracą swojej aktualności.
INSTAGRAMIE
greenlogic.eu