Na płycie głównej każdego z zegarków produkowanych w Błoniu w ubiegłym wieku znajdziemy oznaczenie numeryczne tego właśnie elementu, które jest równocześnie oznaczeniem dla całego zegarka. Jest nim kolejny, indywidualny i niepowtarzalny numer, który w jednoznaczny sposób identyfikuje każdy zegarek.
Numer taki teoretycznie może się powtórzyć tylko dla różnych, choć być może podobnych wyrobów.
W przypadku zegarków błońskich, takie powtórzenie może się jednak zdarzyć dla identycznych wyrobów, bo numeracja płyt głównych w polskich mechanizmach licencyjnych, podobnie jak w radzieckich w wersji 2408, była oczywiście prowadzona od „jedynki”.
W Błoniu produkowano zegarki z wykorzystaniem tylko trzech odmian mechanizmów popularnie nazywanych „Kirowskie”:
- radziecki w wersji 2408,
- polski licencyjny 2408 w pierwszej wersji projektowej,
- radziecki w wersji 2409.
Radziecki mechanizm w wersji 2408, używany w Błoniu, był wykonany tylko w jednej wersji wykończenia mostków i półmostków, oraz miał tylko jedno oznaczenie numeryczne na płycie nośnej – numer kolejny.
Polski mechanizm licencyjny, który był wykonywany w pierwszej wersji projektowej, miał taką samą, jak radziecki 2408 wersję wykończenia mostków i półmostków, oraz posiadał także tylko jedno oznaczenie na płycie nośnej – numer kolejny.
Radziecki mechanizm w wersji 2409, niezależnie od rodzaju kroju i wykończenia mostków i półmostków, nosił dwa oznaczenia numeryczne na płycie nośnej – referencję (2409) i powyżej tego oznaczenia numer kolejny.
W Związku Radzieckim produkowano zegarki z mechanizmem „Kirowskie” także w innych wersjach wykonania i noszące inne, czy też dodatkowe oznaczenia tego elementu.
Rozpoznanie płyt polskiego mechanizmu licencyjnego, w stosunku do radzieckiego, w zegarkach produkowanych w Błoniu jest o tyle łatwe, że polska płyta główna była wykonywana w pierwszej wersji projektowej – bez wprowadzonych przez Rosjan autorskich poprawek technicznych, polegających choćby na tulejowaniu gniazda pod wkręt dla półmostka balansu.
Na rynku można jednak znaleźć także radzieckie płyty główne mechanizmów Kirowskie, także wykonane w pierwszej wersji projektowej. Co oczywiste, oznaczenia numeryczne tej wersji wyrobów rozpoczynają się od „jedynki”.
Ze względu na wielką liczbę produkowanych w Związku Radzieckim zegarków, trudno sobie wyobrazić, by w Polsce znalazły się mechanizmy z radzieckimi płytami z pierwszej wersji projektowej, o oznaczeniach numerycznych choćby z pierwszych dziesięciu tysięcy wyprodukowanych zegarków.
Trudno sobie wyobrazić, ale czy jest to niemożliwe?
Czy jest inny, niezawodny sposób odróżnienia płyt głównych pierwszej wersji mechanizmów Kirowskie polskich - licencyjnych, od radzieckich?
TAK. Rodzaj mechanizmu można wskazać poprzez określenie rodzaju czcionki oznaczeń numerycznych.
Trop poszukiwań - krój czcionki
Krój czcionki oznaczeń na mechanizmach Kirowskie: polskich - licencyjnych i radzieckich z pierwszej wersji ich wykonania.
Krój czcionki wybrany dla wykonania punc służących do wybijania (nanoszenia) cyfr numerów płyt dla nowo produkowanych w Polsce i w Związku Radzieckim zegarków nie był przypadkowy!
Szczegóły tego typu oznaczeń regulowane były odgórnymi wytycznymi zawartymi w ogólnie obowiązujących dla takich znaczników przepisach. W Polsce taką regulacją była tak zwana Polska Norma (dokument Polskiego Komitetu Normalizacyjnego wiążący dla wykonywanych rysunków technicznych).
Na „ten trop” poszukiwań wpadłem przeglądając opracowanie Profesora Zdzisława Mrugalskiego pod tytułem: „Projektowanie skal przyrządów pomiarowych”, zamieszczone w magazynie: „Technika lotnicza”, z września 1958 roku.
W tym właśnie opracowaniu przedstawiona jest regulacja dotycząca czcionki cyfr używanej w przemyśle w Polsce i w Związku Radzieckim.
W Polsce regulacja ta oznaczona jest symbolem: PN/M-01063 z roku 1945.
W Związku Radzieckim obowiązujące przepisy zawarte są w regulacji: GOST 2930-45.
Biorąc pod uwagę datę publikacji tejże informacji w stosunku do daty rozpoczęcia produkcji tak pierwszych zegarków radzieckich, jak i wprowadzenia do produkcji zegarków polskich można założyć, że oznaczenia numeryczne na płytach głównych zegarków w Polsce i w Związku Radzieckim mogły opierać się właśnie na tych wskazanych powyżej dokumentach.
Sugestia o używaniu czcionek zgodnych z tymi normami krajowymi dla płyt głównych mechanizmów Kirowskije – tak polskich, jak i najstarszych – pierwszych radzieckich wydaje się być oczywistością.
Jak się jednak okazuje:
Wskazana powyżej nasza, polska norma została wycofana i zastąpiona w roku 1960 przez PN-M-01113 i PN-M-01114.
Wskazana norma radziecka nie odpowiada krojowi cyfr na płytach nośnych zegarków radzieckich.
Równocześnie w tych naszych rozważaniach nie jest istotne, czy nowe wytyczne zmieniły wygląd czcionki, bo dla przeprowadzenia takich rozważań nie mamy wymogu aktualności, a traktujemy je tylko jako dane wyjściowe dla określenia zgodności lub wskazania różnic z oznaczeniami na płytach głównych dla mechanizmów polskich i radzieckich.
Oczywiście wzorzec zawarty w przepisach i jego odwzorowanie na puncy także mogły się nieznacznie różnić dla każdego konkretnego, wykonanego tak w Polsce, jak i w Związku Radzieckim narzędzia, ale ogólne wymogi na pewno były zachowywane.
W tym miejscu trzeba też zaznaczyć, że nawet przewidując początkowo czterocyfrowe oznaczenie numeru mechanizmu produkowanego w Polsce (przy wybijanych siedmiu rzędach cyfr), trzeba było wykonać co najmniej:
- 6 puncy z cyfrą „0”,
- po 4 punce z każdą z cyfr od „1” do „9”.
Tak, jak wskazano powyżej, każda z wykonanych punc mogła nieznacznie różnić się od wzorca z Polskiej Normy, więc te same cyfry mogły nieznacznie różnić się od siebie. Do tego dochodzi zjawisko losowe związane z konkretną operacją wytłoczenia numeru, a także ewentualne dodatkowe punce potrzebne ze względu na zużycie narzędzi.
Razem te względy powodują, że trudno jest ustalić perfekcyjny wygląd każdej z wybitych cyfr.
Z drugiej strony porównanie polskich i radzieckich wzorców i realnych znaków, może być niepodważalnym narzędziem dla określenia „polskości” mechanizmu.
Tak samo jak polskie punce z numerami, również każda z radzieckich zapewne mogła różnić się nieznacznie od wzorca podanego w normie GOST.
Jako, że znane są polskie mechanizmy i numery na nich wybite, a także możemy znaleźć radzieckie płyty główne z pierwszej serii produkcyjnej, to możemy pokusić się o zestawienie porównawcze dla każdej z cyfr.
Dla wykonania poniższego porównania użyto tylko trzech płyt radzieckich z pierwszej wersji produkcyjnej – bez tulejowanego gniazda śruby półmostka balansu. Dodatkowo krój czcionki sprawdzono dla mechanizmu Pobieda wyprodukowanego w Pierwszej Moskiewskiej Fabryce Zegarków w 1954 roku.
Dla przeprowadzenia szerszej w aspekcie liczby porównywanych cyfr, niezbędne byłoby posiadanie większej liczby zdjęć płyt radzieckich z pierwszej wersji produkcyjnej.
Jak można zauważyć cyfry wybijane na polskich mechanizmach licencyjnych są w pełni zgodne z wymogiem wskazanej Polskiej Normy.
Cyfry radzieckie nie odpowiadają wskazanemu dokumentowi źródłowemu. Były prawdopodobnie wykonywane według innej wersji wzorca. Jako, że pewne elementy wskazanego wzorca pokrywają się, lub mogą być wskazaniem do detali z realnie stosowanych punc, w dalszej części tekstu nie rezygnuję z odwoływania się do wytycznych z tegoż dokumentu.
Z tego względu dla porównania należy brać pod uwagę tylko realne cyfry radzieckie, znajdujące się na wyrobach Pierwszej Moskiewskiej Fabryki Zegarków z tamtego okresu.
Na podstawie dokumentów i dostępnych realnych znaczników polskich i radzieckich można wskazać następujące wyróżniki dla rodzajów zastosowanych czcionek:
1. Jednoznacznie różnią się cyfry: 1, 3 i 4.
Radziecka cyfra „1” posiada stopkę.
Radziecka cyfra „3” ma prostą górną linię i kątowe przejście do „brzuszków”.
Radziecka cyfra „4” ma wyraźne przecięcie się linii pionowej i poziomej (znak krzyża), oraz stopkę.
2. Można wychwycić różnicę dla cyfry „2”. Cyfra radziecka ma mniejsze pole wewnątrz górnego zakola, ma wyraźne przegięcie ukośnej linii i na krótkim odcinku połączenia z poziomą kreską tworzy większy niż polska kąt. W „polskiej dwójce” linia schodzi pod kątem do stopki, a nie prostopadle – jak w cyfrze radzieckiej.
3. Można wychwycić różnicę dla cyfry „0”. Cyfra radziecka posiada proste odcinki pionowe, a w polskiej te odcinki są łukami po całej długości.
Niektóre polskie cyfry „0” są wyjątkowe – zarys cyfry nie jest zamknięty w wertykalnie przebiegających częściach linii, dla jednej z półkul. Choć jedna taka „perełka” jest obecna w większości polskich oznaczeń numerycznych dla numerów powyżej tysięcznego.
W oznaczeniach radzieckich takich „perełek” nie znajdziemy.
4. Różnic w czcionce dla pozostałych cyfr nie widać, lub są one trudne do zauważenia.
Można jeszcze zauważyć, że cyfry radzieckie są bardziej „przysadziste”, a polskie bardziej smukłe.
Przy tej samej wysokości cyfr, cyfry radzieckie (po prawej stronie) są szersze.
Dla pewności tego wyznacznika, ze względu na możliwe przy wykonywaniu zdjęć przekłamania w proporcjach, należałoby przeprowadzić precyzyjne doświadczenie – sprawdzenie proporcji wymiarów cyfr za pomocą mikroskopu pomiarowego. Już po wstępnym porównaniu można stwierdzić, że finalnie może być to także jednoznaczny wskaźnik dla określenia „polskości” mechanizmu.
Abstrahując od laboratoryjnych testów, powyższe wskazówki mogą być wystarczające dla rozpoznania każdej z płyt polskich, choć oczywiście większa liczba realnych przykładów, czy dodatkowe sugestie do rozpoznawania konkretnych cyfr na pewno byłyby cenne.
Na bazie powyższych informacji możemy bez problemu rozróżnić mechanizmy radzieckie z pierwszej wersji produkcyjnej od polskich licencyjnych, o ile w numerze kolejnym naniesionym na płycie głównej znajdują się cyfry: „1”, „2”, „3”, „4”. Dla płyt oznaczonych innymi cyframi, dla rozpoznania pochodzenia można się pokusić o rozpoznanie cyfry „0”, ale taka operacja nie jest wcale łatwa.
Mam nadzieję, że powyżej przekazane informacje pomogą kolekcjonerom w potwierdzaniu oryginalności wskazywanych jako polskie płyt nośnych mechanizmów, co jest niezbędne dla potwierdzenia oryginalności całego mechanizmu i zegarka.
Zbiór publikacji o archiwalnych zegarkach z Błonia tu: Zegarki Błonie w latach 1958 – 1969.
INSTAGRAMIE
greenlogic.eu