Mówiąc o zegarkowej branży w Kraju Kwitnącej Wiśni wiele osób bez specjalnego zawahania wskaże najbardziej rozpoznawalne, wiodące japońskie marki zegarkowe. Wymieniając je w kolejności alfabetycznej są to zawsze marki: Casio, Citizen, Orient i Seiko.
Tyle tylko, że są to firmy istniejące na rynku od „co najwyżej” około 150 lat.
Historia japońskiego przemysłu zegarkowego
Jak wygląda historia przemysłu zegarkowego w Japonii w dawnych czasach?
Czy istniało zegarmistrzostwo w aspekcie dużych zegarów wieżowych?
O starszych, historycznych dokonaniach zegarmistrzowskich w Kraju Kwitnącej Wiśni właściwie niewiele wiadomo. Także w kalendarium przygotowanym przez Profesora Zdzisława Mrugalskiego, opublikowanym na stronie Klubu Miłośników Zegarów i Zegarków nie ma zamianki o dokonaniach tamtego zegarmistrzostwa we wczesnych wiekach branży. Japonia w tymże kalendarium pojawia się na okoliczność stworzenia pierwszych zegarków elektronicznych.
Co ciekawe, w zbiorach Muzeum Pałacu Wilanowskiego jest datowany na „przed 1808 rokiem” zegar japoński. Nie posiadał on tradycyjnej tarczy, czy wskazówek, a upływ czasu był sygnalizowany przemieszczającym się pionowym (przez trzy kondygnacje) i obracającym się wokół własnej osi elementem. W naszym, polskim muzeum znalazł się dzięki zakupieniu go (właśnie w 1808 roku) przez Stanisława Kostkę Potockiego, a stało się to raczej z powodu walorów artystycznych obudowy, a nie technicznych urządzenia zegarowego. Wszedł on w skład pierwszej muzealnej ekspozycji Chińskich Pokoi zaaranżowanej na I piętrze Pałacu Wilanowskiego.
Źródło zdjęcia: www.polska-org.pl
Dzisiaj obiekt ten w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie można oglądać w Markoniówce – tak zwanej Galerii Magazynowej, która jest przestrzenią ekspozycyjną dla obiektów, które nie znalazły swojego miejsca na obecnych ekspozycjach pałacowych i z wielu przyczyn od lat nie były pokazywane.
Na stronie Japońskiego Stowarzyszenia Zegarów i Zegarków na temat historii japońskiej branży możemy przeczytać:
„W Japonii, według Nihon-shoki („Kroniki Japonii”), cesarz Tenchi wyprodukował zegar wodny o nazwie Ro-koku i poinformował o tym 25 kwietnia 671 roku. Data ta odpowiada dniu 10 czerwca w kalendarzu gregoriańskim. Dzień ten został on oznaczony jako „Dzień czasu”. Z drugiej strony istnieje również opis stwierdzający, że książę Naka-no-Oe opracował zegar wodny w 660 roku, czyli 10 lat przed cesarzem Tenchi. W obydwu przypadkach jest mowa „za pierwszym razem”, a związek między tymi faktami pozostaje nieznany. W oparciu o te zapisy, zegar wodny Ro-koku wykonany w 660 jest uważany za pierwszy zegar w Japonii.”
W dalszej części tego tekstu znajdziemy następującą sekwencję:
„Patrząc wstecz na codzienne życie ludzi, widzimy, że jest ono ściśle związane z czasem, a każde działanie jest z nim związane. Zegary są tym, co ustandaryzowało rejestrację upływu czasu i zapewniło ludziom istnienie.
W każdym regionie świata i każdej kulturze istniały urządzenia do pomiaru czasu, i chociaż standardy pomiaru czasu mogły się różnić w całej historii i od jednej kultury do drugiej, zegarki ewoluowały w dzisiejsze urządzenia do noszenia.
Poszukując ciągłej poprawy dokładności czasu i przenośności, w końcu pojawił się kwarcowy zegarek…”
Więcej informacji na temat zegarów w Japonii możemy znaleźć na stronach Wikipedii (Japan clock). Na jej łamach możemy przeczytać, że do czasu izolacji, który rozpoczął się w roku 1641, zegary w Japonii pojawiały się tylko dzięki misjonarzom jezuickim lub kupcom holenderskim przybywającym tam w XVI wieku.
Mimo, że we wskazywaniu czasu w Japonii obowiązywał system, w którym dzień i noc są zawsze podzielone na sześć równych okresów, których długości w konsekwencji zmieniają się wraz z porą roku, to japońscy zegarmistrz potrafili zaadoptować europejskie rozwiązania.
Trzeba jednak zaznaczyć, że izolacja Japonii nastąpiła przed zastosowaniem w zegarach wahadła, czy balansu, a to znaczy, że dla podobnego do europejskiego rozwoju, lokalni zegarmistrze musieliby dokonać własnych tego typu odkryć.
Biorąc pod uwagę te dwie powyższe zależności i informację o braku lokalnych odkryć, możemy zrozumieć działanie japońskich zegarów. Dla nielicznych, o istnieniu których mona przeczytać, poprawność wskazań zależna była od miejsca położenia obciążników na kolebniku, lub poprzez specjalną konstrukcję zespołu wskazań.
W 1873 roku rząd Japonii wprowadził regułę pomiaru czasu wzorując się na stylu zachodnim,
w tym zakresie oczywiście przyjęto także równe godziny w ciągu doby.
W aktywności historycznej branży zegarmistrzowskiej należy odnotować, że w 1875 roku, Kingen-sha, w Azabu, w prowincji Tokio, wyprodukował zegary ścienne (zwane bonbon-dokei). Później produkcja zegarów ściennych koncentrowała się głównie w prowincji Nagoi, która była centrum dystrybucji drewna spuszczanego jako kłody w dół rzeki Kiso. W tym rejonie wielu stolarzy, rzemieślników i drobnych kowali zajmowało się handlem, w tym także produkcją zegarów.
W 1894 roku Osaka Tokei Manufacturing Company sprowadziła maszyny do produkcji fabrycznej z amerykańskiej firmy, następnie pod kierunkiem i pod czujnym okiem amerykańskiego inżyniera rozpoczęła produkcję zegarków kieszonkowych z wychwytem szwajcarskim. Pod koniec Ery Meiji w całej Japonii istniało ponad dwadzieścia fabryk, w których rocznie produkowano około 3,8 miliona zegarków. Chociaż japoński przemysł zegarkowy opierał się na ręcznej pracy, umiejętności techniczne poprawiły się ze względu na zręczność pracowników, co posłużyłoby jako siła napędowa przyszłego rozwoju branży.
Biorąc pod uwagę, że na obydwu tematycznych stronach internetowych nie znalazły się żadne własne rozwiązania techniczne, ani wyjątkowe zegary, równocześnie widząc w pierwszym z nich płynne przejście od zegarów wodnych do zegarków elektronicznych, a w drugim wskazany rozwój branży zbiegł się w czasie z kreacją pierwszej z najważniejszych marek – firmy Seiko, możemy z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że przedstawienie historii japońskiego przemysłu zegarkowego możemy „z czystym sercem” zaczynać od początków dziś istniejących, wskazanych w nagłówku firm Casio, Citizen, Orient i Seiko.
Poparciem dla powyższej tezy może być także obserwacja dzisiejszej Japonii, w której nie ma nawet w niewielkiej liczbie publicznych zegarów wieżowych. Nie ma ich oczywiście w tradycyjnych dla Europy lokalizacjach - na świątyniach, pałacach, budynkach publicznych, czy dworcach kolejowych, ale nie ma ich też w innych miejscach.
Współczesne, japońskie marki zegarkowe
Wskazane w nagłówku firmy: Casio, Citizen, Orient i Seiko, to rzeczywiście najważniejsi japońscy zegarkowi producenci, ale na tamtejszym rynku zegarkowym są także marki pochodne, zależne, czy też tylko wywodzące się od tych wskazanych powyżej. Są nimi choćby marki: Alba, Credor, Ediffice, G-SHOCK, Grand Seiko, Lorus, Orient Star, Q&Q i Pulsar.
Wskazani wyżej producenci znani są najlepiej z wytwarzania zegarków naręcznych, ale niektóre z tych marek produkowały, bądź też cały czas produkują i oferują budziki oraz zegary ścienne.
Firmą, która tylko w części swojej aktywności posiada zegarki, ale która szczyci się unikatowymi dokonaniami jest także firma Sharp. Dla odmiany japońskim producentem, który oferuje tylko zegary ścienne jest marka Rythm.
Warto też wiedzieć, że w przeszłości znane były jeszcze inne japońskie marki zegarowe i zegarkowe, takie jak: Seikosha, Lassale, czy Noblia. Była także japońska marka sygnująca swoje zegarki logiem Ricoh, niestety, niewiele o niej wiadomo. Ten temat wymaga głębszej analizy źródłowej, ale warto pamiętać, że taka marka również w Japonii istniała
By choć trochę lepiej poznać szczegóły japońskiej branży zegarkowej, warto dla grupy wiodących dziś producentów przedstawić najważniejsze fakty i osiągnięcia każdej z nich, oraz powiązane z nimi inne marki. Przy takim podejściu należy podać co najmniej: lata powstania każdej z nich, miejsce kreacji marki, jej rodowód i najważniejsze informacje co do profilu produkcji.
Wiodące japońskie marki przedstawiamy w chronologicznej kolejności ich powstania.
Seiko, 1881, Kintarō Hattori, Tokio
Firma Seiko, nosząca dziś oficjalną nazwę Seiko Holdings Corporation, powstała w 1881 roku, kiedy to Kintarō Hattori otworzył sklep i serwis zegarków w centralnej części Tokio. W 1892 roku otworzył on fabrykę Seikosha, gdzie rozpoczęto produkcję zegarów ściennych i stojących.
W 1913 roku firma Seiko wyprodukowała swój pierwszy zegarek naręczny noszący nazwę Laurel, a w 1924 roku rozpoczęto produkcję zegarków pod marką Seiko.
Stało się to w rok po wielkim trzęsieniu ziemi w regionie Kantō, które zniszczyło fabrykę Seikosha. Za pierwszy w pełni manufakturowy zegarek tego japońskiego producenta przyjmowany jest model Seiko Marvel z roku 1956.
Firmie Seiko przypisuje się zapoczątkowanie rewolucji kwarcowej w branży zegarkowej poprzez produkcję modeli Astron, które zostały zaprezentowane na rynku 25 grudnia 1969.
Wśród wielu istotnych kroków w historii marki Seiko należy wymienić: prezentację pierwszego damskiego zegarka kwarcowego (1972 rok), oraz pierwszego zegarka z wyświetlaczem LCD (1973 rok). Firma Seiko jako pierwsza w roku 1986 wyprodukowała także zegarek z mechanicznym generatorem prądu (A.G.S.), obecnie produkowany pod nazwą Kinetic.
Własną konstrukcją mechanizmu zegarka są modele Spring Drive, które łączą w sobie generator prądu i stabilizator obrotów pracujący na bazie układu elektronicznego z rezonatorem kwarcowym.
Z firmy Seiko jako samodzielna marka w roku 2017 została wydzielona marka Grand Seiko.
W korporacji Seiko znajdują się także marki: Alba, Lorus i Pulsar.
Aktualnie firma Seiko produkuje zegarki naręczne, budziki, zegary gabinetowe i wiszące.
Citizen, 1918, Kamekichi Yamazaki, Tokio
Citizen Watch Co. to japońskie przedsiębiorstwo międzynarodowe z siedzibą w Tokio.
Jego początki sięgają 1918 roku, kiedy to tokijski jubiler Kamekichi Yamazaki założył Instytut Badań Shogosha Watch w dzielnicy Totsuka w Tokio.
Bazując na szwajcarskich maszynach Yamazaki i jego zespół zaczęli eksperymentować w produkcji zegarków kieszonkowych. Pod koniec 1924 roku zaczęli oni komercyjnie produkować swój pierwszy produkt - zegarek kaliber Caliber 16 sprzedawany pod marką Citizen.
Obecnie firma należy do największych w gronie światowych producentów zegarków, w tym także mechanizmów zegarkowych, które są oferowane pod nazwą Miyota. Najlepiej rozpoznawalnymi produktami są zegarki wyposażone w elementy fotowoltaiczne – modele Eco-Drive, korygowane sygnałem radiowym – Radio Controlled, czy sygnałem satelitarnym – Satelit Wave.
Można założyć, że używanie elementów fotowoltaicznych w zegarmistrzostwie jest jednoznacznie kojarzone właśnie z firmą Citizen. Tak. To prawda. Dzięki rozwijaniu tej gałęzi techniki Citizem stał się dla niej liderem branży. Jednak w historiografii zegarmistrzostwa trudno wskazać pierwszy zegarek elektroniczny zasilany energią świetlną. Marka Citizen dzierży w niej prym, jako pierwsza na świecie firma, która w 1976 roku skonstruowała zegarek kwarcowy ze wskazówkami i ogniwami fotowoltaicznymi (Crystron Solar cell).
Specjalny rodzaj tytanu stworzony i używany tylko przez markę Citizen nosi nazwę Super Titanium.
Wydzieloną marką są zegarki sygnowane logiem Q&Q. To ciekawe, choć popularne i przystępne cenowo zegarki. Ich pozycję na rynku najlepiej odzwierciedla wyjaśnienie powstania nazwy marki.
Q&Q to „Quality and Quantity” (wysoka jakość i duża liczba sztuk).
W Grupie Citizen znajdują się także, zakupione: w 2007 roku Bulova, w 2012 roku Arnold & Son, w 2016 roku marki: Frédérique Constant, Alpina i małe Ateliers DeMonaco.
Co również ciekawe, firma Citizen, mimo że jest jednym z największych producentów mechanizmów, razem z marką Arnold & Son zakupił także uznanego szwajcarskiego producenta zegarkowych „serc” – firmę La Joux-Perret.
Zapomnianą częścią historii grupy Citizen są zegarki Noblia, którymi ten producent chciał zawojować wyższy segment rynku zegarków kwarcowych. Marka Noblia posiadała w swojej ofercie doskonale wykończone zegarki elektroniczne wskazówkowe klasyczne i wielofunkcyjne, w tym choćby zegarki z wiecznym kalendarzem. Zegarki te były produkowane w latach dziewięćdziesiątych poprzedniego wieku.
Ofertę marki Citizen w zdecydowanej większości stanowią zegarki elektroniczne, ale w swojej kolekcji marka ta prezentuje także zegarki mechaniczne.
Co ciekawe, w ofercie przeważają modele kwarcowe, mimo, że firma Citizen jest przecież uznanym wytwórcą mechanizmów do zegarków mechanicznych, i to mechanizmów produkowanych także w dużych ilościach.
Mechanizmy te znajdziemy w wielu markach zegarkowych, w tym w szczególności małych lokalnych producentów, oraz tych ze średniej półki cenowej działających na całym świecie.
Casio, 1946, Tadao Kashio, Shibuya – Tokio
Casio to międzynarodowa firma branży elektronicznej, z siedzibą w dzielnicy Shibuya w Tokio, w stolicy Japonii. Firma Casio została założona w kwietniu 1946 roku przez Tadao Kashio pod nazwą Kashio Seisakujo. W 1957 roku obowiązująca wówczas nazwa Kashio Seisakujo została zmieniona na Casio Computer Co. Ltd., a do zarządu firmy dołączyli pozostali bracia Kashio: Kazuo, Toshio i Yukio. Nazwa firmy pochodzi oczywiście od angielskojęzycznej formy fonetycznej nazwiska rodziny i jest ukierunkowana pod zagranicznego klienta.
Zmiana nazwy z Kashio na Casio była tłumaczona potencjalną możliwością uznania koncernu za firmę włoską, czego Tadao Kashio chciał uniknąć.
Światową pozycję marka Casio zawdzięcza swoim zegarkom elektronicznym z wyświetlaczem LCD, w których w latach osiemdziesiątych marka oferowała niezliczoną liczbę ciekawych funkcji dodatkowych zegarka. Specjalnym wyrobem marki Casio był zegarek G-SHOCK zaprojektowany przez Kikuo Ibe w roku 1983. Dzisiaj wyroby oznaczone logiem G-SHOCK stanowią oddzielną zegarkową markę o bardzo silnej pozycji i ogromnej liczbie fanów na całym świecie.
W ofercie zegarków sygnowanych logo Casio znajdziemy zegarki elektroniczne tak ze wskaźnikiem cyfrowym, jak i analogowym.
Wydzielonymi z firmy Casio są marki: Ediffice i G-SHOCK, jednak dla żadnej z nich firma Casio nie podaje daty tego wydzielenia. O ile dla G-SHOCK wiadomo, kiedy powstał pierwszy model – należący do kolekcji Casio, to dla Ediffice nawet taka data nie jest podawana na oficjalnych stronach producenta.
Pod marką Casio znajdziemy obecnie zegarki naręczne, zegary i budziki.
Orient, 1950, Shogoro Yoshida, Tokio
Firma Orient Watch Company wywodzi się z działalności sklepu zajmującego się importem i sprzedażą zegarków kieszonkowych. Stworzona w roku 1912 przez Shogoro Yoshidę na potrzeby tegoż sklepu firma Toyo Tokei Manufacturing, zaczęła produkować koperty do złotych zegarków.
W roku 1934 w fabryce w Hino firma rozpoczęła produkcję własnych zegarków. Po II Wojnie Światowej od 1950 roku firma działała pod nazwą Tama Keiki Co. Ltd, a od 1951 roku już jako Orient Watch Co. Jako datę powstania marki Orient przyjmuje się rok 1950.
Już rok później – w 1951 roku, na rynku pojawił się model Orient Star, który ponownie pojawiał się w ofercie w roku 1957 i 1993. Modele te stały się kamieniem węgielnym do stworzenia w późniejszym czasie nowej zegarkowej marki – Orient Star. Jej ciekawą, pełną kolekcję „Retro-Future” marka Orient Star przedstawiła w 2005 roku.
Ani w historiografii marki Orient, ani Orient Star, nie ma precyzyjnej informacji o wydzieleniu się marki Orient Star. Dzisiaj w przekazie do mediów firmy: Orient i Orient Star przedstawiane są jako niezależne i równorzędne podmioty. W roku 2009 firma Orient stała się zależną od Seiko Epson, a od roku 2017 została w niej w pełni zintegrowana.
Jednym z najlepiej rozpoznawalnych wzorów zegarków Orient jest model Multi Year Calendar (w Polsce zwany „Patelnią”).
W swojej przeszłości firma Orient produkowała tak zegarki mechaniczne, jak i elektroniczne z wyświetlaczem LCD i ze wskazaniami analogowymi. Obecnie, w ofercie marki Orient Star najlepiej rozpoznawalnymi modelami są zegarki typu „Open Heart”.
Produkcja firmy Orient w 80% obejmuje zegarki mechaniczne, do których marka produkuje własne mechanizmy, a pozostałe 20% to zegarki elektroniczne.
W szerokiej ofercie firmy Orient Star dostępne są wyłącznie zegarki mechaniczne.
Historiografia i dokonania japońskich firm zegarkowy
Spoglądając na przedstawione powyżej w formie tabeli kalendarium japońskiego przemysłu zegarkowego do końca poprzedniego wieku, możemy podzielić go na wyraźnie wydzielone okresy (tabela zawiera wiele dat oraz informacji, które zaprezentowane w jednym zestawieniu dają ogląd sytuacji, dlatego aby się z nią zapoznać polecamy przeglądanie jej korzystając z przybliżenia).
Pierwszy z okresów jest pustą kartą historii Kraju Kwitnącej Wiśni w zakresie mechanicznych, kołowych zegarów. Działo się tak, mimo, że dla poprzedzających je zegarów wodnych tamtejsze dokonania były imponujące i znane. Można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że takich dokonań w Japonii nie było (a nie, że są nieznane). Drugim okresem jest czas kreacji współczesnych marek rozpoczęty pod koniec XIX wieku przez firmę Seiko. Działo się to przy wsparciu przemysłu europejskiego i było pochodną Rewolucji Przemysłowej.
Kamienie milowe na drodze japońskich firm, będące równocześnie kamieniami milowymi całej branży zegarmistrzowskiej, zaczynają się od chwili pojawienia się na rynku zegarków elektronicznych, kwarcowych. O ówczesnej dominacji firm z Kraju Kwitnącej Wiśni można przekonać się dokładając do wykresu odkrycia w kwarcowym zegarmistrzostwie dokonane przez wszystkie inne, a nie tylko japońskie firmy.
Przyglądając się dalej tabeli, w latach 1976 – 1982 możemy zauważyć kreację marek popularnych i próby kreacji marek prestiżowych (Noblia i Lassale). Kreacja firm popularnych, w odróżnieniu od prestiżowych przyniosła sukces rynkowy i każda tych marek jest obecna do dzisiaj na rynku.
W końcu poprzedniego wieku, wraz z grupowaniem się zegarkowych producentów, taką silną w aspekcie mechanicznego zegarmistrzostwa stworzyła firma Citizen ściągając pod swoje skrzydła marki: Alpina, Arnold & Son, Ateliers DeMonaco, Bulova i Frédérique Constant.
Dla odmiany, w tym samym czasie firmy: Seiko i Orient wydzieliły jako swoje niezależne i prestiżowe marki zegarki oznaczone odpowiednio logotypami: Grand Seiko i Orient Star.
Publikacja ukazała się w ramach materiałów edukacyjnych podczas 2. edycji Matury z wiedzy o zegarkach.
Literatura:
Zegarki i Pasja – Matura z wiedzy o zegarkach.
Materiał edukacyjny nr 3 2019/2020 „Kalendarium ewolucji mechanizmów zegarków elektronicznych kwarcowych”
https://kmziz.pl/kalendarium-zegarkowe
https://www.jcwa.or.jp/en/index.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Japanese_clock
Redakcja Zegarki i Pasja
INSTAGRAMIE
greenlogic.eu