Krótka historia zegarmistrzostwa i producenci zegarków w aspekcie geograficznym: USA i Niemcy. Część 2

Prowadząc rozważania o historii i strukturze producentów zegarków poza powszechnie znaną Szwajcarią, należy na pewno przedstawić zegarmistrzostwo: amerykańskie, niemieckie, radzieckie, i japońskie. Dla nas oczywiście istotne jest także nasze krajowe, polskie zegarmistrzostwo.

Przy próbie przedstawienia dziejów dowolnego z krajów, na pewno trzeba wydzielić czas do i po II Wojnie Światowej, oraz do i po rewolucji kwarcowej. Obydwa te wydarzenia dotyczyły całej branży niezależnie od położenia geograficznego. Trzeba też pamiętać, że w wyniku II Wojny Światowej na historię branży zegarkowej w krajach tak zwanej „demokracji ludowej” nakładały się, obowiązujące do lat osiemdziesiątych poprzedniego wieku, funkcjonujące tam inne reguły ekonomiczne.

W poniższej, drugiej części prowadzonych rozważań dotyczących zegarmistrzostwa i firm producenckich w aspekcie geograficznym, z wyjątkiem rynku polskiego, nie są brane pod uwagę firmy zajmujące się produkcją zegarów, budzików, czy innych urządzeń do przemysłowego pomiaru czasu.    

I. Amerykański przemysł zegarkowy

„Historia amerykańskiego zegarmistrzostwa nie ma takiej bogatej przeszłości jaką miała Europa. Większość zegarmistrzów w Ameryce była imigrantami pochodzącymi z Europy. W końcu XVIII wieku przybyło do Ameryki wielu utalentowanych rzemieślników, głównie z Anglii, Francji i Niemczech. Dlatego można stwierdzić, że podstawy amerykańskiego zegarmistrzostwa mają europejskie korzenie.” - Wit Jarochowski.

Pierwsze 17 zegarków z pierwszej fabryki zegarkowej w USA, założonej przez panów: David Davis, Edward Howard i Aaron Lufkin Dennison, która w kolejnych latach przyjęła nazwę Waltham, wyprodukowano w roku 1852.

W latach 1880 – 1930 funkcjonowały następujące firmy zegarkowe produkujące zegarki wyższej klasy: Waltham, Elgin, Hampden, Illinois, Lancaster (Hamilton), Howard. W grupie producentów zegarków popularnych trzeba wymienić marki: Waterbury, Ingresoll, New Heven, New York St.

Na bardzo liberalnym rynku amerykańskim dochodziło często do zmian właścicielskich, co w konsekwencji powodowało także zmiany nazw firm. Przykładowo wskazana powyżej, pierwsza zegarkowa firma Waltham w ciągu 107 lat swojego istnienia nosiła w kolejności nazwy: Howard Davis & Dennison, American Horologue, Warren Mfg. Co., Boston Watch Co., Tracy Baker & Co., Appleton Tracy & Co., American Watch Co., American Waltham Watch Co., Waltham Watch Co., Waltham Watch & Clock Co., Waltham Watch Co.


Bankrutująca fabryka Hampden w roku 1926 została zakupiona przez rząd Rosji Sowieckiej, a jej majątek ruchomy został przewieziony do Rosji. Zakup ten stał się podstawą do rozpoczęcia przemysłowej produkcji zegarków w Rosji Sowieckiej.

W historii zegarmistrzostwa z amerykańskich odkryć na pewno należy wymienić następujące firmy i ich dokonania:

Hamilton Watch Co. - pionier zegarmistrzostwa elektronicznego.
Pierwszy zegarek elektroniczny z oscylatorem balansowym - rok 1957.

Bulova – pierwszy zegarek kamertonowy – rok 1960.

Hamilton Watch Co. - pierwszy na świecie zegarek elektroniczny ze wskaźnikiem cyfrowym (LED), noszący nazwę Pulsar – kwiecień 1972

Timex – sposób podświetlania tarczy zegarka Indiglo – rok 1992

Rozważając dziś historię amerykańskiego przemysłu zegarkowego trzeba podać, że aktualnie funkcjonujące dwie firmy wywodzą się z dawnych producentów popularnych zegarków. Byli oni obecni na rynku już na przełomie poprzednich wieków.  

Timex

Następcą firmy Waterbury jest istniejąca dziś i szeroko rozpoznawalna firma Timex. W czasie II Wojny Światowej  Waterbury Clock podobnie jak wielu producentów zaczęło wytwarzać części do broni artyleryjskiej i przeciwlotniczej, a jego nazwa została zmieniona na U.S. Time Company.

Po zakończeniu wojny przedsiębiorstwo wróciło do swojej dawnej produkcji. Zostały rozpoczęte prace nad zegarkiem z niezawodnym mechanizmem i ze zwiększoną wytrzymałością koperty. Na przełomie 1950 i 1951 roku marka zaprezentowała owoce tych prac - model zegarka o nazwie: „Timex”.




Aktywne działania marketingowe ukierunkowane na reklamę i propagującą wyniki testów produktu doprowadziło do sytuacji, że pod koniec lat pięćdziesiątych co trzecia osoba w USA była posiadaczem modelu „Timex”. Z tego tytułu nazwę przedsiębiorstwa przemianowano na Timex.

W roku 1992 Timex zastosował w swoich zegarkach rewolucyjną technologię „Indiglo”, czyli elektroluminescencyjne tarcze. To zdecydowanie nowatorskie rozwiązanie w zegarkach  podwoiło sprzedaż zegarków Timex w Ameryce Północnej, a w Japonii zwiększyło ją dziesięciokrotnie.

W dobie największej popularności tego rozwiązania, trzy z czterech produkowanych przez firmą Timex zegarków posiadało podświetlaną tarczę. Timex nawiązał też współpracę z przedsiębiorstwem Microsoft, dzięki czemu w 1994 roku powstała linia „Data Link”, której zegarki zostały wyposażone w elementy pozwalające na prowadzenie kalendarza i budowania książki telefonicznej przy współpracy z komputerem.

Ingersoll

Także obecnie funkcjonująca na rynku firma Ingersoll powstała w Ameryce. Założycielami przedsiębiorstwa Ingersoll Watch Company byli dwaj bracia: Robert Hawley i Charles Henry Ingersoll.

Przed rozpoczęciem aktywności pod szyldem Ingersoll, nie byli oni związanych z branżą zegarkową a zajmowali się sprzedażą wysyłkową i marketingiem. To właśnie doskonale trafiona koncepcja marketingowa – „Zegarek za dolara” przyniósł sukces rynkowy, rozwój i sławę firmie Ingersoll.



W koncepcję zegarka za dolara wpisuje się również jeden z najmniejszych produkowanych masowo zegarków kieszonkowych – „Yankee Watch” (Jankes), z którym wiąże się slogan reklamowy: „Zegarek, który rozsławił dolara”.

Około roku 1919 firma wprowadziła do powszechnej sprzedaży jeden z najlepiej rozpoznawalnych zegarków z tamtych lat – model Radiolite. Charakteryzował się on wskazówkami wypełnionymi masą luminescencyjną i dużymi, wyraźnymi cyframi arabskimi tarczy, także pokrytymi masą luminescencyjną. Taki zabieg zapewniał dobrą jak na owe czasy czytelność wskazań w półmroku i ciemności, czego dowodem był otrzymany przez zegarek przydomek: „nocne światło”. To dokonanie poza przychodami ze sprzedaży było także doskonałym chwytem marketingowym wyróżniającym firmę Ingersoll.

Zegarek był wykonywany tak w wersji kieszonkowej, jak i naręcznej. Ten ostatni swoje testy przeszedł w warunkach bojowych – na nadgarstkach Brytyjskich Dywizji Pancernych podczas I Wojny Światowej.

Kolejnym dokonaniem z kręgu reklamowo – promocyjnego, który przyniósł sukces zegarkom Ingersoll nastąpił w roku 1932, kiedy to zrodziła się idea produkcji zegarków wykorzystujących motyw bardzo popularnej postaci z sympatycznych kreskówek – Myszki Miki.



22. maja 1933 roku firma Ingersoll otrzymała patent na projekt legendarnej już dziś tarczy zegarka, który prezentował wizerunek Mickey Mouse.

Ta  popularna postać z kreskówki stworzona przez Walt Disney Company, w zegarku, w pomysłowy sposób wykorzystywała swoje ręce, które pełniły funkcje wskazówek: godzinowej i minutowej.

Podobnie jak wiele firm amerykańskich i wiele firm zegarkowych, także Ingersoll przechodził zmiany własnościowe. W czasie wielkiego kryzysu przed II Wojną Światową Ingersoll stracił swój oddział brytyjski – wykupiony przez tamtejszych pracowników, a sama firma została zakupiona przez Waterbury Clock Company. W  czasie kryzysu spowodowanego popularyzacją zegarków elektronicznych Ingersoll trafił w ręce przedsiębiorstwa brytyjskiego zajmującego się dystrybucją zegarków, a jego powrót na zegarkowy rynek, już jako firma brytyjska nastąpił w roku 2003  .

Amerykańskie korzenie posiada także działająca do dziś i będąca obecnie w port folio Citizen marka Bulova. Firma Hamilton Watch Co. - będąca kontynuatorem firmy Lancaster w 1969 roku „trafiła pod skrzydła” Swatch Group. Do współczesnych popularnych marek amerykańskich należy zaliczyć szeroko znaną markę Fossil, oraz obecne także w Polsce marki: Invicta Nautica i Nixon.

Do niszowych – produkujących unikatowe zegarki mechaniczne (w tradycji konstrukcji amerykańskich) należy przykładowo firma RGM.



W rozważaniach nie ujęto amerykańskich marek – znaków towarowych wykorzystywanych do sygnowania tymi nazwami różnego rodzaju zegarków sprzedawanych przez firmy nie związane z branżą zegarkową.   

II. Rynek niemiecki

Rozważając historię zegarmistrzostwa w Niemczech, wszyscy znawcy branży niejako naturalnie wskazują jej początki tylko w dwóch miejscach – w Saksonii i w Szwarcwaldzie. Przy takiej prezentacji nie należy jednak zapominać o miejscowości Ruhla i znanych nie tylko u nas, masowo produkowanych zegarkach o tej samej nazwie. Ze Szwarcwaldu wywodzi się także mająca szwajcarskie korzenie marka Dugena.

Pierwszym i najlepiej rozpoznawalnym ośrodkiem zegarmistrzostwa niemieckiego jest rzeczywiście Saksonia z miejscowością Glashütte pod Dreznem. Jego historia do czasu II Wojny Światowej, mimo wzlotów i upadków rozwijała się raczej w sposób racjonalny.



Powstanie pierwszej firmy w regionie – znanej dziś marki A.Lange&Söhne, co było także początkiem tamtejszej zegarmistrzowskiej tradycji, jest opisane na stronie internetowej marki A.Lange&Söhne w sposób następujący:

„Zdeterminowany i uzbrojony w siłę perswazji zegarmistrz Ferdinand Adolph Lange - który jeszcze nie świętował swoich 30 urodzin - zaczął w 1843 roku wielokrotnie pisać do rządu Saksonii. Jego zgłoszenia promują pomysł: "[...] założenia nowej branży dla zubożałych mieszkańców podnóża Rudaw.

Ten projekt porusza  wszystkie aspekty ewentualnego nowego przedsięwzięcia, a w szczególności zawiera: wizję nowego modelu biznesowego, wymogi inwestycyjne i perspektywy zysku.

W 1845 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Królewskich Saksonii ostatecznie zgodziło się na wsparcie strukturalne dla tego przedsięwzięcia. Aby zatrudnić i przeszkolić 15 przyszłych zegarmistrzów ze zubożałej Glashütte, Ferdinand Adolph Lange otrzymał dodatek o wartości 5 580 talarów, spłacany w latach 1848-1854 w siedmiu ratach oraz dodatkowy 1120 talarów na zakup narzędzi.”

Taki był początek fabryki A.Lange, która w 1868 roku przemianowana została na A. Lange & Söhne, (po tym jak dołączyli do niej synowie założyciela: Richard oraz Emil).



W 1787 w Glashütte powstała także słynna Szkoła Zegarmistrzowska.

Dzięki obecności pierwszego producenta pojawiały się także kolejne firmy zegarmistrzowskie, które rozwijały się, ale też wielokrotnie wpadały w kryzys.

Z okresu do II Wojny Światowej należy wskazać następujące zlokalizowane tam kolejne zegarkowe marki: Union, Monopoly, Columbus, Felsenburg, Strasser & Rohde, Alpina. Co ciekawe, fabryka Alpiny od 1909 roku obecna w  Glashütte, była oddziałem szwajcarskiej firmy Alpina, a jej obecność miała pomóc w ekspansji marki na rynek niemiecki.

W roku 1917 na skutek Pierwszej Wojny Światowej, w wyniku obostrzeń nałożonych przez Alintów stała się ona firmą niemiecką z siedzibą w Berlinie. W kolejnym kroku przyjęła ona pochodną od Alpiny nazwę Dugena (Deutsche Uhrenmacher-Genossenschaft Alpina) .

Drugim zwykle wskazywanym ośrodkiem zegarmistrzostwa niemieckiego jest Szwarcwald, gdzie w roku 1861, swoją działalność rozpoczęła firma Junghans, ale gdzie tradycje zegarmistrzowskie sięgały daleko wstecz. Ich symbolem były zegary z kukułką produkowane w tamtych rejonach już od połowy XVIII wieku.



Kolejne dokonania firmy Junghans wraz z jej dość szeroko znaną historią są ściśle związana z niemiecką gospodarką i światową kondycją branży zegarkowej.

W jej dziejach na pewno trzeba zaznaczyć:

- niezwykle silną pozycję w dziale mechanicznych budzików, które w pewnym okresie na zasadzie licencji produkowane były także (a potem tylko) w Polsce (Mera Poltik Łódź),

- pionierskie konstrukcje urządzeń zegarowych ze wskazaniami korygowanymi sygnałem radiowym dla zegarów, a potem zegarków,

 - kryzys firmy będący nie tyle efektem rewolucji kwarcowej, co zbyt silnym ukierunkowaniem na lokalny rynek i brakiem strategii rozwoju w czasie przynależności do grupy producenckiej Egana Goldpfeil,

- odrodzenie się marki i firmy, które nastąpiło po roku 2009  - po zmianie właściciela na lokalnego przedsiębiorcę, którym jest dr Hans-Jochem Stein.

Trzecim wskazanym we wstępie ośrodkiem produkcji zegarowej jest miejscowość Ruhla zlokalizowana w centralnych Niemczech. Jako początek przemysłu zegarmistrzowskiego w Ruhla zwykle wskazywany jest rok 1862, kiedy to powstała firma Gebrüder Thiel GmbH.

Firma ta rozpoczęła masową produkcję zawiasów drzwiowych, a w kolejnych krokach, także masowo w roku 1892 zaczęła produkować zegarki kieszonkowe.

To firmie Gebrüder Thiel GmbH z miejscowości Ruhla przypisuje się pierwsze na świecie produkowane seryjnie w latach 1892-1914 zegarki. Już w 1897 roku 1000 pracowników fabryki produkowało 4000 kieszonkowych zegarków noszących nazwę Fearless (i w większości eksportowanych do USA) każdego dnia. Taka produkcja dzienna daje ok. 1,46 miliona zegarków rocznie. W historii marki jest także etap po Pierwszej Wojnie Światowej, kiedy to firma produkowała zegarki z Myszką Miki zamawiane przez oddział amerykańskiej firmy Ingresoll - dystrybutora zegarków w Anglii.

W latach trzydziestych zegarki wyprodukowane przez firmę Gebrüder Thiel stały się bardziej podobne do tych, do których jesteśmy dziś przyzwyczajeni.

Zegarki te nadal były ręcznie nakręcane, ale były o wiele mniejsze niż ich odpowiedniki sprzed dziesięciu lat. W 1920 roku zegarki stanowiły zaledwie 10% sprzedaży firmy Gebrüder Thiel.

Liczba ta wzrosła do 45% w 1938 roku.



W kontekście II Wojny Światowej trzeba dobitnie stwierdzić, że w szczególności ośrodek zegarmistrzostwa w Glashütte legł w gruzach. Ponadto po wojnie Związek Radziecki przejął ich pozostałości i jako reparacje wojenne wywiózł ocalałe tam ze zniszczeń wojennych maszyny i urządzenia.

Dla odmiany fabryka zegarków Gebrüder Thiel w Ruhla była gotowa do kontynuowania produkcji, ale w latach 1946-1952 znajdowała się pod kontrolą państwowego konglomeratu państwowego "Avtovelo". Początkowo fabryka cierpiała na dotkliwy brak wykwalifikowanego personelu, ponieważ wśród 1500 pracowników było tylko 3 wyszkolonych zegarmistrzów.

Ponadto większość zegarków, które wyprodukowała, wysłano do ZSRR jako reparacje wojenne. Pomimo tych niepowodzeń produkcja zegarków powróciła do poziomu sprzed wojny, już w 1949 roku.

Glashütte

Szczątki tego, co pozostało w Glashütte zostały zgrupowane w jedną całość i w ten sposób powstała w roku 1951 firma VEB Glashütter Uhrenbetriebe (GUB). Jak się w kolejnych dziesięcioleciach okazało był to najbardziej prestiżowy producent zegarków „bloku wschodniego”.

Firma rozwinęła się i odniosła duży sukces. W 1989 roku zatrudnionych w niej było ok. 2000 pracowników, a produkcja osiągała miliona sztuk zegarków rocznie. GUB został zrestrukturyzowany w 1990 roku - po zjednoczeniu Niemiec.

To w wyniku restrukturyzacji powstała firma Glashütte Original należąca obecnie do Swatch Group.



Dzisiaj w Glashütte produkowane są zegarki następujących marek: Union Glashütte, Mühle Glashütte, Glashütte Original, Nomos, oraz A. Lange & Söhne.

Wywodząca się z Glashütte, ale już berlińska marka Dugena na skutek II Wojny Światowej znalazła się w Radzieckiej Strefie Okupacyjnej. Z tego powodu trudno było jej prowadzić sprzedaż produktów na Zachód. Od 1948 roku siedziba marki znalazła się w Darmstadt w RFN.

W kolejnych latach firma korzystała z niemieckiego cudu gospodarczego, dzięki czemu w latach 60. i 70. Stała się wręcz najbardziej popularną niemiecką marką zegarkową. W kolejnych latach Dugena trafiła pod skrzydła koncernu EGANA, będąc w niej flagową dla rynku niemieckiego marką. Po rozwiązaniu koncernu EGANA w roku 2009, marka Dugena została przejęta przez grupę firm rodzinnych i wyznając te same co przed 100 laty wartości („Jakość i przekonujące wzornictwo w dobrej cenie”) powraca na zegarkowy rynek.

Ruhla

W maju 1952 roku własność fabryki zegarków Thiel przeszła w ręce rządu wschodnioniemieckiego, a jej nazwa została zmieniona na Uhren und Maschinenfabrik Ruhla (w skrócie UFM Ruhla). W roku 1963 zakłady UMF Ruhla produkowały znane u nas zegarki "ruhla", ale co ciekawe, oznaczenie to było przeznaczone dla zegarków produkowanych na rynek wewnętrzny, a na eksport używane były inne nazwy.



Ciekawy epizod w historii marki jest związany z pierwszym niemieckim astronautą. Sigmund Jähn lecąc w kosmos w roku 1978 roku miał przy sobie cztery zegarki Ruhla. Trzy z nich miały być prezentem dla jego rosyjskich kolegów. Tak więc zegarki Ruhla stały się również pierwszymi niemieckimi zegarkami w kosmosie.

W latach 80. zakłady zegarmistrzowskie Ruhla osiągnęły swój szczyt działalności. Firma zatrudniała ponad 8000 osób (projektowanie i produkcja zegarków, oraz maszyn do produkcji zegarków). Taki zakres produkcji nie był możliwy nigdzie indziej na świecie, więc zakłady Ruhla były wtedy najprawdopodobniej największą na świecie fabryką zegarków.

Po upadku muru berlińskiego i zjednoczeniu Niemiec nastąpiło gwałtowne przejście od tak zwanej gospodarki planowej, do gospodarki wolnorynkowej. Ze względu na rozmiar i skalę fabryka zegarków Ruhla miała kłopoty z wypłacalnością. Jej, wydawało się krótkie zamknięcie stało się końcem firmy. Budynki fabryczne zostały zburzone lub zdewastowane. Ostatni zegarek sygnowany logiem Ruhla został wyprodukowany w 1991 roku. Pod nazwą TUW Ruhla  już w nowym tysiącleciu podjęto próby powołania firmy będącej spadkobiercą tej znanej marki.   

W historii niemieckiego przemysłu zegarkowego trzeba jeszcze wskazać rok 1983 i osobę Gerda R. Langa – twórcę firmy Chronoswiss. Marka powstała w Monachium (dziś firma zlokalizowana w Szwajcarii), a przesłaniem jej założyciela było wykonywanie najbardziej niezwykłych mechanicznych zegarków.

Ta data może być symbolem powrotu lokalnych zegarkowych producentów nie tylko na rynek niemiecki. Z drugiej strony jednak, ze względu na wielkość tegoż rynku i możliwości produkcyjne zlokalizowanych tam wytwórców, ta data jest szczególnie istotną dla niemieckiego rynku zegarkowych producentów.

Do najważniejszych, znanych w Polsce producentów niemieckich zegarków, poza wskazanymi powyżej pięcioma zlokalizowanymi w Glashütte, należą na pewno: Junghans (Schramberg), MeisterSinger (Munster), Sinn (Frankfurt n. Menem), Stowa (Englesbrand),Zeppelin (Ismaning k/Monachium).

Koniec części 2

Część pierwsza opracowania tutaj:
Krótka historia zegarmistrzostwa i producenci zegarków w aspekcie geograficznym. Część 1

Materiał edukacyjny ukazał się w ramach 1. edycji Wielkiej Matury z wiedzy o zegarkach.

Więcej informacji oraz materiały PDF do pobrania tu: Wielka matura z wiedzy o zegarkach

Redakcja Zegarki i Pasja

Bibliografia:
Ingersoll Watch Company - historia marki / dostęp 03.03.2019
Alpina Geneve - historia marki
History of the Ruhla brand /dostęp: 3.03.2019