Zegary elektryczne i elektroniczne. Wstęp i recenzja

Zegary Elektryczne i Elektroniczne, to niezwykła książka autorstwa Profesora Zdzisława Mrugalskiego. Powstała ona trochę jako pokłosie zbierania materiałów do innego opracowania – „Historii zegarmistrzostwa w Polsce”. Jak przekazywał Profesor: „… zbierając materiały do „Historii…” uzmysłowiłem sobie, jak wiele różnorodnych rozwiązań wyznaczyło drogę do współczesnych zegarków elektronicznych. Jest ostatni moment, na ich zebranie i opisanie, zanim nie pójdą w zupełne zapomnienie.”



Taką właśnie książką, definiującą i systematyzującą tę gałąź zegarkowej produkcji są: „Zegary Elektryczne i Elektroniczne”.
Poniżej prezentujemy recenzję książki autorstwa dr inż. Wiesława Czerwca – współpracownika Profesora Mrugalskiego z Katedry Podstaw Konstrukcji Przyrządów Precyzyjnych, Wydziału Mechatroniki Politechniki Warszawskiej.

Na początku 2013 roku ukazała się nowa książka prof. Zdzisława Mrugalskiego z dziedziny techniki zegarowej, której treść wypełnia pewną lukę w polskiej (i nie tylko) literaturze zegarmistrzowskiej, traktuje bowiem o rozwoju konstrukcji zegarów elektrycznych, który postępował wraz z rozkwitem elektrotechniki i wykorzystywał jej osiągnięcia. Jednak przedmiotem zainteresowania autora jest nie tylko aspekt historyczny - przedstawia także najnowsze osiągnięcia w tej dziedzinie, które są wynikiem dążności konstruktorów do budowy coraz doskonalszych urządzeń zegarowych spełniających wymagania, nieraz bardzo wysokie, w różnych dziedzinach techniki i przeznaczonych dla odbiorców o różnych oczekiwaniach. Autor skupia uwagę czytelnika przede wszystkim na rozwiązaniach konstrukcji zegarów. Aspekt historyczny jest tu tłem, które pozwala ocenić intensywność rozwoju tych konstrukcji, zwłaszcza w ubiegłym wieku i współcześnie.



Tematyka jest bardzo obszerna i trudna do przedstawienia w ograniczonej objętości tekstu, zwłaszcza biorąc pod uwagę niezwykłą różnorodność rozwiązań konstrukcyjnych zegarów elektrycznych, z których dziś już wiele jest prawie zapomnianych, a często bardzo ciekawych. Autor uporządkował i sklasyfikował te bardzo różnorodne rozwiązania i ta systematyka znalazła ścisłe odzwierciedlenie w układzie tekstu książki i w spisie treści, niekiedy dość rozbudowanym. Ułatwia to czytelnikowi poruszanie się w tej wieloaspektowej materii opracowania.



Przedstawiono tu bowiem obszerny materiał, wzbogacony licznymi schematami i zdjęciami, pokazujący rozwój zegarów elektrycznych, poczynając od pierwszych prób „zelektryfikowania" zegarów mechanicznych aż po najnowsze rozwiązania atomowych wzorców czasu. Są więc opisane zegary z naciągami elektrycznymi napędów obciążnikowych i sprężynowych oraz napędy bezpośrednie i pośrednie wahadeł i balansów, w tym wyjątkowo wyrafinowane konstrukcje bardzo dokładnych zegarów mechanicznych: astronomicznych wahadłowych i chronometrów balansowych.



Przełomowy wynalazek tranzystora, a następnie produkcja układów scalonych zrewolucjonizowały sposób budowy układów elektronicznych, co umożliwiło także konstruowanie małych zegarków elektromechanicznych i elektronicznych. Wyrafinowanym przykładem takiego mechanizmu był np. zegarek Accutron z miniaturowym oscylatorem kamertonowym.
Równolegle postępowała miniaturyzacja zegarów kwarcowych, od pierwotnych konstrukcji w postaci szaf z wieloma panelami aż do zminiaturyzowanych układów produkowanych współcześnie. Sporo miejsca poświęcono także systemom i zespołom sieci czasu oraz zegarom specjalnym.



Polski czytelnik zapewne doceni troskę Autora o ocalenie od zapomnienia tych fragmentów historii polskiej myśli technicznej, które traktują o - może skromnych w aspekcie globalnym, ale istotnych w skali krajowej - osiągnięciach przemysłu precyzyjnego (był taki w Polsce) w zakresie produkcji zegarów elektrycznych, zwłaszcza domowych i przemysłowych, nie odbiegających jakością rozwiązań konstrukcyjnych i technologią wytwarzania od dobrego poziomu światowego.
Niewątpliwym atutem książki jest widoczna dbałość o przejrzystość i język opracowania, co ułatwia czytanie, wymagającego uwagi tekstu, zwłaszcza opisów budowy i działania mechanizmów.
Książka prof. Zdzisława Mrugalskiego jest bardzo potrzebną publikacją na naszym ubogim w pozycje „zegarmistrzowskie" rynku księgarskim. Powinna znaleźć czytelników zarówno wśród zegarmistrzów pragnących poszerzyć swą wiedzę zawodową, jak i wśród interesujących się techniką pomiaru czasu, a także w coraz szerszym gronie zainteresowanych techniką i sztuką zegarmistrzowską. To właśnie realne wsparcie znawców i kolekcjonerów zegarów, zrzeszonych w Klubie Miłośników Zegarów i Zegarków, przyczyniło się w znacznej mierze do powstania i wydania tej interesującej publikacji. Książka została starannie opracowana pod względem edytorskim przez wydawnictwo Cursor Media, co jeszcze podnosi jej atrakcyjność (została też wydana w formie elektronicznej).
Wydawnictwo Cursor Media, Warszawa 2013, 255 s., l tab., 223 rys., bibl. 101 poz.

Dr inż. Wiesław Czerwiec
Recenzja ukazała się w czasopiśmie: Pomiary Automatyka Robotyka nr 5/2013