Niesamowite, unikalne zegary mechaniczne autorstwa Krzysztofa Płonki!

Bardzo wielu z nas ma pasje. Różne. Dla nas pasją, jedną z najważniejszych, a dla wielu najważniejszą, są zegarki i zegary, zegarmistrzostwo. Szczęściem trudnym do osiągnięcia jest taka sytuacja, gdy nasza pasja jest naszą pracą, lub gdy z tej pracy wywodzi się pasja. Bo czyż nie jest sytuacją idealną, gdy robimy to, co nas fascynuje? A gdy jeszcze możemy się z tego utrzymywać, to jest wręcz idealnie. Jedną z osób z polskiego świata zegarmistrzostwa którą chcielibyśmy przybliżyć miłośnikom zegarków i zegarów jest Pan Krzysztof Płonka.

Człowiek, któremu udaje się łączyć pracę, aktywność zawodową z pasją.

Tego, co robi, nie da się nawet w ułamku procenta robić bez ogromnej pasji.

Zegary - życiowa pasja

Krzysztof Płonka urodził się w 1952 roku w Ślemieniu koło Żywca. W 1966 roku rozpoczął naukę w Bielsku-Białej w zakresie budowy maszyn, obróbki skrawaniem i mechaniki precyzyjnej. Od 1990 roku prowadzi własną działalność gospodarczą. Od początku swojej drogi zawodowej konstrukcje zegarowe stają się jego życiową pasją.


Zdjęcie: konstruktor Krzysztof Płonka



Pasją, którą urzeczywistnił w sposób co najmniej spektakularny. Obróbka metali, precyzyjne mechanizmy, oraz zegary przemysłowe to wszystko, z czym miał do czynienia na co dzień.

Tak zapewne zrodziła się pasja, miłość do mechanizmów zegarowych. Pasja jest motorem do działań, ale potrzebna jest wiedza, doświadczenie, umiejętności, jak również precyzja i wyjątkowa cierpliwość. Krzysztof Płonka musi mieć te przymioty, a do tego robi to, co kocha (o czym możecie przekonać się na Jego stronie zegaryplonka.pl).

Idealnie.

Wielki Zegar Astronomiczny, Kredensowy

Zaprezentujemy jedno z dzieł pana Krzysztofa, bo napisanie „produkt” byłoby mocnym niedopowiedzeniem. To zegar, który można opisać jako imponujący, niesamowity, ale… to by chyba dalej było zbyt mało. Jego poziom skomplikowania może przybliżyć fakt, że ma on… 100 wskazówek! Absolutnie nie czuję się na siłach, by prezentować Wam jego rozwiązania techniczne, ale postaram się opisać cóż to niesamowite dzieło potrafi.

To Wielki Zegar Astronomiczny, Kredensowy, który był tworzony kilka lat, w okresie od 2011 roku do 2014 roku. Ale to nie wszystko. Stworzenie Wielkiego Zegara Kredensowego zajęło bowiem w sumie 8 lat, a „tylko” sam montaż obejmował 3 lata.

Projekt finalnie został ukończony w 2014 roku. To projekt w pełni unikatowy, autorski, który jest bardzo skomplikowany technicznie, a wykonany z największą pieczołowitością.







Autorski, unikatowy projekt. Precyzyjne, drobiazgowe wykonanie. Wieloletnia, cierpliwa, konsekwentna, tytaniczna praca. Perfekcyjne połączenie ponadczasowej klasyki z nowoczesnymi rozwiązaniami, zaskakujące możliwościami.

Tak powstał Wielki Zegar Astronomiczny Kredensowy 2011-2014, stając się pokazem doskonałej synergii między tradycją i nowoczesnością. Robi piorunujące wrażenie. Życie się toczy, czas płynie, a nawet pędzi, w jednej sekundzie dzieje się tak wiele, tak różnych historii.

Ten zegar astronomiczny pozwoli odkryć totalną wielowymiarowość czasu.

Ogrom wskazań jest, można powiedzieć, „nie do ogarnięcia” tak po prostu.

Poniżej podstawowe funkcje zegara:

1. sekundnik
2. tarcza godzin – 12 godzinna
3. tarcza godzin – 24 godzinna
4. datownik
5. dni tygodnia
6. miesiące
7. lata
8. lata zwykłe/przestępne
9. deklinacja słońca
10. wschód słońca
11. zachód słońca
12. fazy księżyca
13. strefy czasu
14. planetarium
15. godziny równe
16. godziny nierówne
17. godziny włoskie
18. godziny norymberskie

Jak to działa?

Mechanizm napędowy (regulator) to serce zegara.

Napędza on oś wskazówki sekundowej oraz oś wskazówki minutowej mechanizmu głównego. Mechanizm główny steruje ruchem wskazówek widocznych na tarczy głównej, oraz ruchem cyfr widocznych w czterech oknach tarczy głównej - wskazania roku. Nie steruje bezpośrednio wskazaniami „wschód słońca”, „zachód słońca”, „deklinacja słońca”.



Mechanizm główny pełni także funkcję wiecznego kalendarza.

W zależności czy rok jest zwykły czy przestępny dokonuje korekty liczby dni w danym miesiącu. Nie wymaga przestawienia daty. Mechanizm główny za pośrednictwem mechanizmu przeniesienia napędu napędza przekładnię roczną planetarium z prędkością 1 obrót/24 godziny. Oś przekładni rocznej wykonuje pełen obrót w ciągu 365 dni.

Za pośrednictwem mechanizmu przeniesienia napędu oraz urządzenia kalendarzowego napędza wskazania „wschód słońca”, „zachód słońca”, „deklinacja słońca” na tarczy głównej. Oś minutowa za pośrednictwem układu kół łańcuchowych oraz łańcuchów Galla steruje dwoma mechanizmami stref czasu. Mechanizm główny napędza z prędkością 1 obrót/24 godziny cztery mechanizmy historyczne, jednowskazówkowe, które pokazują sposób pomiaru czasu z początków zegara mechanicznego. Są to tzw. godziny równe, godziny nierówne, godziny włoskie, godziny norymberskie. By utrzymać prawidłowe wskazania powiązane z przekładnią roczną - tj. planetarium, pory roku, znaki zodiaku, wschód słońca, zachód słońca, deklinacja słońca, zegar powinien być w ciągłej eksploatacji.



Krótkie przerwy w pracy zegara mogą być zniwelowane poprzez obrót wskazówki minutowej aż do osiągnięcia bieżących ustawień. Dłuższe przerwy wymagają przesterowania mechanizmu, co pozwoli na uniknięcie konieczności regulacji wskazówką minutową.

Ruch wskazówek może odbywać się wyłącznie w prawo, cofanie wskazówek zegara może doprowadzić do zniszczenia mechanizmu.

Niesamowicie przyjemny rytuał

Regulator jest nowoczesną konstrukcją wielkości małego zegara wieżowego.

Ze względu na konieczność zwiększenia trwałości mechanizmu oraz zmniejszenia oporów toczenia dla wszystkich osi mechanizmu zostały zastosowane łożyska toczne kulkowe.

Wahadło oraz kotwica wyposażone w dwie podpory nożowe opierają się o pryzmowe gniazda mechanizmu. Połączenie kotwica-wahadło wyposażone jest w regulator wychylenia wahadła, oraz bezpiecznik zabezpieczający koło wychwytowe i palety przed uszkodzeniem w razie zaniku impulsu. Wahadło sekundowe posiada kompensację termiczną.



Mechanizm ma naciąg linkowy, a rezerwa chodu około 50 godzin.

Dla posiadacza takiego cuda „nakręcanie” to będzie niesamowicie przyjemny rytuał.

Naciąg zegara realizowany jest za pośrednictwem korby nakładanej na czworokąt osi naciągu. Oś mechanizmu naciągu zamocowana jest do drewnianej obudowy zegara za pomocą dwóch wsporników wyposażonych w łożyska kulkowe, w celu ograniczenia oporów toczenia. Koło łańcuchowe osadzone na osi naciągowej za pośrednictwem łańcucha Galla, oraz drugiego koła łańcuchowego zintegrowanego z osią bębna linka obciążnika mechanizmu napędowego zegara umożliwia jego naciąg. Układ przeniesienia napędu rozdziela napęd w wielu kierunkach i płaszczyznach za pośrednictwem kół łańcuchowych, łańcuchów Galla, oraz osi napędowych wprawiając w ruch ten mechaniczny spektakl.

Mechanizm główny zegara astronomicznego – kredensowego Krzysztofa Płonki to urządzenie kalendarzowe o bardzo dużej komplikacji, które, jak wspominałem, steruje wszystkimi funkcjami zegara. Oś centralna mechanizmu głównego wykonuje 1 obrót na godzinę – jest to oś minutowa. Napędza ona oś wskazówki godzinowej. Za pośrednictwem układu kół zębatych uzyskany został napęd datownika, dni tygodnia, faz księżyca, wskazań godzin w systemie GMT (24 godzin), przekładni rocznej planetarium, oraz globusa.

W górnej części mechanizmu głównego usytuowana została oś sekundowa zintegrowana z osią datownika. Automatyczna zmiana daty jest realizowana przy pomocy krzywek, dźwigni oraz korektora liczby dni w miesiącu lutym w systemie czteroletnim. W dolnej części mechanizmu widoczna jest tarcza 24-godzinna zintegrowana z mechanizmem faz księżyca.

Wskazania faz księżyca realizowane są przy pomocy krzywki, dźwigni impulsowej, oraz koła o 59 zębach.





W lewej części mechanizmu głównego usytuowana jest tarcza z nazwami dni tygodnia. Zmiana ustawień realizowana jest przy pomocy krzywki, dźwigni impulsowej, oraz koła o 7 zębach. Wskazania roku usytuowane są w czterech oknach tarczy głównej. Mechaniczny licznik automatycznie zmienia wskazania przez okres 99 lat.

Po tym okresie należy dokonać ręcznej korekty.

Jeden obrót w ciągu 365 dni

Mechanizm główny napędza przekładnię roczną – planetarium, która wykonuje jeden obrót w ciągu 365 dni. Za pośrednictwem układu przeniesienia napędu przekładnia roczna steruje wskazaniami „wschód słońca”, „zachód słońca”, „deklinacja słońca” na tarczy głównej.

Tarcze „wschód słońca”, „zachód słońca” informują, o której godzinie - w zależności od pory roku - wzejdzie, zajdzie słońce. Mechanizm przekładni rocznej otrzymuje napęd z mechanizmu głównego za pośrednictwem układu przeniesienia napędu. Przekładnia składa się ze ślimaka oraz koła ślimakowego o 365 zębach.

Cały układ wykonuje jeden obrót w ciągu 365 dni. Deklinacja słońca” informuje, jaka jest proporcja dobowa godzin dziennych oraz godzin nocnych. Skomplikowany mechanizm planetarium w czasie obrotu steruje obrotami Ziemi oraz obiegiem księżyca wokół Ziemi. Dodatkowe mechanizmy utrzymują figurę Chronosa w stałej pozycji względem frontu zegara, a kulkę księżyca w stałej pozycji względem słońca, by można było zauważyć cień na stronie przeciwnej do słońca.





Pozycja układu planetarnego wskazuje aktualną porę roku oraz znak zodiaku na dwóch pierścieniach usytuowanych wokół osi przekładni planetarnej. Niesamowite.

Wskazania stref czasu usytuowane są po dwóch stronach zegara. Obejmują 24 strefy czasu oraz 4 strefy czasu lokalnego w systemie GMT (po 3 wskazówki). Mechanizm stref czasu jest zsynchronizowany ze wskazaniami na tarczy głównej i nie wymaga korekty.

Godziny równe, nierówne, włoskie oraz norymberskie

Godziny równe, godziny nierówne, godziny włoskie oraz godziny norymberskie już od średniowiecza były używane do pomiaru czasu niemal w tym samym czasie.

Zegar „włoski” posiadał tarczę 24-godzinną, gdzie początkiem nowej doby, czyli początek godziny pierwszej, było nastanie zmroku. Wtedy to dzwony kościelne ogłaszały koniec dnia pracy. Ponieważ chwila zachodu słońcu zmienia się w zależności od pory roku, mechanizm zegara przy pomocy przekładni oraz krzywki steruje tarczą zegara, która w zależności od pory roku przekręca się w lewo lub w prawo. Krzywka sterująca wykonuje 1 obrót/365 dni. Pojedyncza wskazówka jest napędzana przez mechanizm główny zegara za pośrednictwem układu przeniesienia napędu z prędkością 1 obrót/24 godziny.

System pomiaru czasu – tzw. „godziny nierówne”, posiadał tarczę podzieloną na 12 godzin liczbowych, od wschodu do zachodu słońca, oraz 12 godzin nocnych. W zależności od pory roku godziny były dłuższe lub krótsze. I tak w lecie godzinny dzienne były dłuższe, a nocne krótsze. Zimą odwrotnie. Zróżnicowanie długości godzin w zegarach słonecznych nie sprawiało problemu, natomiast uzyskanie takich wskazań na tarczy zegara mechanicznego było praktycznie niemożliwe. „Godziny nierówne” w zegarze Krzysztofa Płonki w dużej mierze umożliwia bezpośredni odczyt aktualnego czasu bez konieczności przeliczania poprawek związanych z aktualną porą roku.





System pomiaru czasu tzw. „godziny norymberskie” pod pewnym względem przypomina system „godziny nierówne”. Podstawową różnicą jest to, że długość godzin jest równa, a w zależności od pory roku zmienia się liczba godzin. W tym systemie o wschodzie słońca rozpoczynały się godziny dzienne, a o zachodzie słońca nocne.

Zróżnicowana liczba godzin nocnych i dziennych - w zależności od pory roku - wymagała układania specjalnych tablic umożliwiających regulację zegara. Mechanizm „godziny norymberskie” zaprojektowany przez Krzysztofa Płonkę przy pomocy przekładni kół zębatych o dużej komplikacji, dźwigni sterujących oraz krzywki sterującej umożliwia odczyt bezpośredni aktualnej godziny, a także liczby godzin dziennych i nocnych. Tarczę mechanizmu stanowią dwa układy mechaniczne na których oznaczone są godziny od 1-16. Tarcze sterowane mechanizmem krzywkowym w zależności od pory roku przesłaniają się wzajemnie umożliwiając zmianę liczby godzin nocnych i dziennych.

Konstrukcja unikalna w skali światowej

Obudowa Wielkiego Zegara Astronomicznego Kredensowego składa się z podstawy, dwóch segmentów bocznych oraz obudowy mechanizmu głównego. Została wykonana ręcznie z drewna mahoniowego oraz pokryta politurą. Zegar został wyposażony w skrzynkę zawierającą zestaw narzędzi, które mogą być potrzebne w trakcie eksploatacji.





W skład wyposażenia wchodzą: korba do nakręcania zegara, klucze specjalne do ustawienia wskazań, ściągacz uniwersalny do ściągnięcia wskazówek, klucze imbusowe.

Wspomnę jeszcze o najświeższym projekcie Pana Płonki.

To zegar wieżowy. Całkowita wysokość wieży to około 12-14 m. Będzie to dokładnie Wielki Wieżowy Figuralny Zegar Astronomiczny Krzysztofa Płonki. Po opisie kredensowego zegara powyżej nie dziwi, że będzie to konstrukcja wysoce skomplikowana. Zegar składa się z wielu mechanizmów, które realizują określone funkcje.

Główne z nich to:
1. Mechanizm napędowy - regulator
2. Mechanizm planetarium
3. Mechanizm przekładni rocznej
4. Mechanizm kalendarzowy o bardzo dużej komplikacji
5. Mechanizm figur ruchomych
6. Mechanizm bicia - figury ruchome
7. Mechanizm ruchu szkieletu







Wyszczególnione powyżej mechanizmy zostały wykonane już w 90%. Bez wątpienia po ukończeniu zegar stanie się konstrukcją unikalną, i to w skali światowej.

Niesamowity Wielki Zegar Astronomiczny Kredensowy, oraz krótko opisany Wielki Wieżowy Figuralny Zegar Astronomiczny to raptem dwa z wielu wykonanych przez Pana Krzysztofa.

Gorąco zachęcamy do poznania Jego realizacji tu: Manufaktura Zegarów Mechanicznych Krzysztof Płonka.

Warto odwiedzić stronę, bo każdy wykonany przez polskiego konstruktora zegarek jest szczegółowo opisany i zobrazowany.

Niektóre zegary autorstwa Krzysztofa Płonki są dostępne w sprzedaży.

* artykuł sponsorowany