Warto chronić swój zegarek. Uderzenia, upadki i wstrząsy

Zegarki jako urządzenia techniczne są stworzone do pracy przez dziesiątki i setki lat. Doskonałymi dowodami prawdziwości takiego twierdzenia są wiekowe czasomierze, jakie nie tylko w muzeach, ale praktycznie powszechnie możemy spotkać.
By nasze własne zegarki doczekały się sędziwego wieku w dobrej kondycji musimy o nie dbać. Musimy chronić je przed niebezpiecznymi, czy wręcz zgubnymi czy  dla nich zdarzeniami.

Uderzenia i upadki

Trzeba chronić zegarek przed uderzeniami i upadkami. Pomimo że mechanizmy współczesnych zegarków mechanicznych posiadają zabezpieczenia przed zgubnymi skutkami takowych poczynań, a zegarki elektroniczne (także te ze wskazówkami) są z założenia wstrząsoodporne, to w zależności od wielkości udaru i często wynikającego z przypadku sposobu przyłożenia impulsu, może dojść do zniszczenia któregoś z elementów zegarka.

Jak się okazuje dla współczesnych stosunkowo masowo produkowanych zegarków, potrzeba ich  ochrony przed upadkiem dotyczy przede wszystkim obudowy – koperty zegarka, oraz jego tarczy i wskazówek, a dopiero w kolejnym kroku mechanizmu. Ta kolejność nie jest przypadkowa, a wynika ona z faktu, że standardowe mechanizmy zegarków wykonywane są w sposób zabezpieczający je przed skutkiem upadków, a wykonywane w sposób dekoracyjny obudowa i układ wskazań trudno przed takowymi ochronić.



Jako że dla zegarków elektronicznych można stosunkowo łatwo zminimalizować stosowanie mechanicznych konstrukcji tak dla realizacji zespołu wskazań, jak i w zespole nastawczym, to konstrukcja koperty takich czasomierzy także może być uproszczona. Dzięki temu łatwiej jest zrealizować ją jako odporną na uderzenia i upadki.

W dalszej części opracowania skupię się tylko na zegarkach mechanicznych.

O urządzeniu wstrząsoodpornym na pewno każdy z zainteresowanych zegarkami słyszał. Jego konstrukcja zapewnia, że w razie upadku lub silnego wstrząsu, ze względu na siły bezwładności, generujące punktowe naciski na oś balansu, naciski te przejmowane są przez grubsze fragmenty osi balansowej. Dzięki temu nie dochodzi do złamania któregoś z czopów – delikatnych, utrzymujących balans w łożyskach końcówek osi. We wszystkich tego typu rozwiązaniach, najważniejsze jest sprężyste zamocowanie łożysk osi balansowej.



Najpopularniejsze rozwiązanie tego typu jest znane jako „incablock” – firmy A Portescap.

Wynalazcą wstrząsoodpornego łożyskowania balansu jest Abraham Louis Breuget, który „Pare-chute” (spadochron) zastosował po raz pierwszy w roku 1790.



Więcej informacji na ten temat znaleźć można w Kalendarium Ewolucji Mechanizmów naszego portalu.

Zegarki o najwyższym stopniu komplikacji mechanizmu, których konstrukcja ze względu na delikatność części składowych nie charakteryzuje się dużą odpornością na upadki, są tylko potwierdzeniem podanej powyżej zasady.



Mimo że skutki uszkodzenia elementów zewnętrznych zwykle są z daleka widoczne, to z „bólem serca” można się jednak z nimi pogodzić dalej użytkując zegarek. Jednak przy zniszczeniu tarczy, wskazówek, czy mechanizmu zwykle jest to już niemożliwe.



Jak się też często w praktyce okazuje, usunięcie śladów uderzeń z obudowy zegarka, czy wymiana elementów układu wskazań  mogą być dokuczliwsze i droższe w naprawie, niż przywrócenie do pełnej sprawności mechanizmu.

Trzeba też podkreślić, że wydające się niewielkie, czy wręcz trudne do zauważenia na podstawie śladu, uderzenie o przeszkodę może być zgubna dla zegarka w skutkach. Najczęściej zdarza się to przykładowo przy uderzeniu w koronkę, co może spowodować rozszczelnienie się i poważne skutki dla użytkowania zegarka (brak szczelności – możliwość zamoczenia czasomierza).

Stopień uszkodzenia obudowy zależy w dużym stopniu od materiału z jakiego jest ona wykonana. Trzeba pamiętać, że stal szlachetna – taka, która może być używana do wyrobu kopert zegarkowych nie jest wcale tak twarda jak stal narzędziowa - ta używana choćby do wykonywania ostrzy noży kuchennych.

Złoto jest bardzo miękkim metalem

To nie przypadek, że jak może (wszyscy :-)) pamiętamy z filmu „Czterej pancerni i pies” hitlerowiec sprawdzał czy krzyżyk jest wykonany ze złota poprzez ściśnięcie go w zębach i sprawdzanie pozostawionego śladu.



Ceramika twardą jest… i kruchą

Coraz powszechniej, na szczęście, znaną jest kruchość ceramiki (spieków ceramicznych) używanej do wykonywania kopert i bransolet zegarków. Dzięki tej wiedzy przekazywanej tak przez sprzedawców, jak i miłośników zegarków mamy do czynienia ze zdecydowanie mniejszą liczbą uszkodzeń takich elementów. Także producenci starając się tak konstruować zegarki, by elementy z ceramiki nie były bezpośrednio narażone na uderzenia.

Ze względu na odporność na zarysowania ceramika na trwale zagościła w gronie materiałów używanych do wyrobu kopert i bransolet zegarków, ale zegarki takie trzeba szczególnie chronić przed upadkami i uderzeniami.

Uszkodzenie mechanizmu, szczególnie dla czasomierza mechanicznego może nastąpić tak przy słabszym, jak i silniejszym uderzeniu zegarka. Przy jakichkolwiek objawach nieprawidłowego  funkcjonowania zegarka po upadku, nie próbując użytkowania czasomierza  należy udać się z nim do zegarmistrza.

By zminimalizować możliwość upadku, czy narażenia zegarka na silny wstrząs, należy zachować ostrożność w przypadku jego zakładania, a w szczególności przy zdejmowaniu z nadgarstka.



Koniecznie trzeba przewidywać możliwości upadku czasomierza wynikającą z miejsca jego odłożenia. Zegarka nie należy pozostawiać na brzegu stołu, wąskiej półce, czy dowolnym niestabilnym postumencie. Niebezpieczeństwo zniszczenia zależy oczywiście od okoliczności i rodzaju środowiska w jakim zegarek się znajduje i oczywiście potęguje się przy twardej podłodze (kuchnia, łazienka, przedpokój), oraz obecności osób niepowołanych (dziecko, sprzątaczka).

Wstrząsy

Trzeba chronić zegarek przed wstrząsami. W odróżnieniu od uderzenia, o wstrząsie możemy mówić przykładowo przy upadku zegarka na dywan, uderzeniu ręką z obecnym na niej zegarkiem, czy mocnym uderzeniu dużym przedmiotem (np. piłką) w ręką z zegarkiem na nadgarstku (np. przy grze w tenisa, czy piłkę nożną).

Tego rodzaju ingerencja w zegarek mechaniczny może spowodować „zarzucenie” ostatniego zwoju sprężyny włosowej balansu i jego zahaczenie się o przesuwkę regulacyjną.



Uszkodzenie to powoduje silne śpieszenie się zegarka, a ponieważ uszkodzenie takie nie jest „samonaprawialne”, to konieczna jest obecność czasomierza u zegarmistrza. Jest to, w zależności od konkretnego mechanizmu, częściej, lub sporadycznie spotykany błąd, który na szczęście może być szybko i bez znaczących kosztów usunięty.



Wstrząsy zwykle nie czynią żadnej szkody w zegarkach elektronicznych.
Najlepszym miejscem przechowywania zegarków w domu jest rotomat, lub przeznaczona dla nich specjalna szuflada, czy pudełko. Niezbędny od czasu do czasu transport, czasomierze najlepiej znoszą go w przeznaczonym do tej czynności futerale.

Władysław Meller

Opracowanie w krótszej formie zostało zaprezentowane na łamach pierwszego numeru kwartalnika Zegarki i Pasja Q2/2017