Przyjmując zegarek do naprawy, każdy profesjonalny serwis zegarmistrzowski musi mieć pełną świadomość faktu, że będzie pracował na mieniu powierzonym przez klienta. Często są to zegarki o dużej wartości materialnej, niemierzalnej - sentymentalnej, a bardzo często łączą w sobie obydwie te wartości. Zadaniem zegarmistrza jest doprowadzenia zegarka do pełnej technicznej sprawności, przy co najmniej utrzymaniu aktualnego, lub uzyskaniu najlepszego, możliwego stanu zachowania przedmiotu.
W swojej wieloletniej praktyce zegarmistrzowskiej, prowadząc także autoryzowany serwis zegarków wielu prestiżowych marek, miałem okazję wykonywać już niezliczoną liczbę napraw.
Poniżej postaram się przedstawić jak powinien przebiegać profesjonalnie przeprowadzony serwis zegarka mechanicznego. Zaprezentuję ten proces na przykładzie serwisu zegarka Omega z serii DeVille z mechanizmem 2500 Co-Axial.
Przyjęcie zegarka do naprawy
Przyjmując dowolny zegarek do naprawy niezbędne jest, w obecności klienta, bardzo dokładne opisanie aktualnego stanu wyrobu. Sprawdzamy wizualnie kopertę – w tym głębokość i liczbę zarysowań, stan tarczy, wskazówek. W taki sam sposób oceniamy stan paska, czy bransolety. Następnie wykonujemy szybką diagnozę techniczną mechanizmu, oraz przeprowadzamy wywiad z klientem na temat zauważonych przez niego nieprawidłowości w pracy zegarka.
Dobrze przeprowadzone rozeznanie pozwoli nam już wstępnie zdiagnozować możliwe uszkodzenia oraz określić prawdopodobieństwo konieczności wymiany elementów zegarka.
Wszystkie uwagi zapisujemy w dokumencie zlecenia serwisowego zegarka, któremu równocześnie w chwili przyjęcia nadajemy indywidualny numer.
Po dokonaniu tych czynności klient jest informowany o zakresie przewidywanych prac i czynności jakim będzie poddany zegarek. Szacujemy cenę według stałego cennika, a w przypadku, kiedy rozmontujemy zegarek i wypływa dodatkowy koszt, to klient jest informowany o tym fakcie z prośbą o wyrażenie zgody na zmianę ceny naprawy. Klient jest także informowany o przewidywanym terminie realizacji.
Diagnoza, zamawiane części
Celem pełnego serwisu zegarka jest poprawienie jego stanu technicznego, usunięcie wad czasomierza, oraz przywrócenie jego dawnego wyglądu.
W trakcie diagnozy zamawiamy wszystkie elementy koperty odpowiedzialne za szczelność zegarka. Szczelność jest niezwykle ważną własnością, bo okazuje się, że dzisiaj 60-70% uszkodzeń w trakcie eksploatacji zegarka wynika właśnie z braku szczelności.
Z drugiej strony klient musi zdawać sobie sprawę, że każdy zegarek ma określoną przez producenta szczelność, a to wiąże się z dopuszczalnym dla niego zakresem użytkowania.
Elementy odpowiedziane za szczelność zegarka, jakie są standardowo wymieniane w naszym serwisie to: koronka lub uszczelka koronki, uszczelka dekla, uszczelka szkła lub szkło - jeśli jest wykonane z hesalitu. Tak samo wymieniane są uszczelki przycisków, lub całe przyciski.
Zakres wymiany elementów zależny jest od dostępu do części zamiennych w danej marce, oraz poziomu naszej współpracy z daną marką.
Reguły i narzędzia warsztatowe
Tak demontaż jak i montaż elementów zegarka, oraz mechanizmu, wykonujemy w ochraniaczach na palcach, by dotykając nimi tarczy, wskazówek i części mechanizmu nie pozostawiać śladów.
Wkrętaki używane w naszej pracy muszą być odpowiednio zaostrzone, tak żeby nie rysowały śrub, ale też by pozwoliły je łatwo odkręcić, a potem mocno przykręcić. Za słabo dokręcone śrubą mogą się odkręcić w trakcie użytkowania zegarka przez klienta. Chwytka montażowa (pinceta) jakiej używamy przy pracy jest wykonana z mosiądzu, dzięki czemu nie ma niebezpieczeństwa zarysowania płyt nośnych, mostków, półmostków, czy innych elementów mechanizmu zegarka.
Demontaż mechanizmu, przygotowanie koperty do odnowienia, czyszczenie
Po otwarciu zegarka trzeba odkręcić śruby mocujące mechanizm w kopercie i wyjąć mechanizm z koperty. W kolejnym kroku musimy zdjąć wskazówki specjalnym narzędziem, które nie zniszczy ani wskazówek ani tarczy. Po zdjęciu wskazówek i zdemontowaniu tarczy zabezpieczamy je w specjalnych pojemnikach w taki sposób, żeby nie uległy przypadkowemu uszkodzeniu.
Rozbieranie mechanizmu na pojedyncze części, realizujemy poprzez demontaż kolejnych zespołów odpowiedzialnych za poszczególne funkcje zegarka.
Przekładnia wskazań i zespół kalendarza
Za ruch wskazówek: godzinowej i minutowej odpowiedzialna jest przekładnia wskazań.
Obecność kalendarza wymusza jej rozbudowanie o kolejne elementy. W przypadku najpopularniejsze wersji datownika, jest on realizowany poprzez tarczkę w formie pierścienia z zębami od wewnętrznej strony. Przesuw tejże tarczki o jedną pozycję raz na 24 godziny wymusza koło z zabierakiem sprzężone z przekładnią chodu.
W trakcie demontażu dokładnie oglądamy każdą część zwracając uwagę na stan zębów kół. Sprawdzamy sprężynkę zabieraka koła kalendarza i stan sprężynki ustalacza położenia tarczy kalendarza. Ewentualnie pokrzywione, lub wyłamane zęby kół, czy zdeformowane sprężynki są informacją o błędzie w funkcjonowaniu tych zespołów.
Wszystkie części wraz ze śrubami odkładamy w jedną przegródkę.
Należy pamiętać żeby nie mylić śrub ponieważ mogą one mieć różną długość, grubość i kształt łbów. Ewentualne pomyłki mogą spowodować niewłaściwą pracę zespołu, a nawet skutkować uszkodzeniem zegarka przy błędnym montażu.
Automatyczny naciąg sprężyny
Odwracamy mechanizm by móc zabrać się za zespół automatycznego naciągu.
Ten blok odpowiada za nakręcanie zegarka w trakcie noszenia. Jeszcze przed demontażem wstępnie sprawdzamy jego działanie. Skupiamy się na pracy łożyska kulkowego wahnika, które musi pracować bardzo swobodnie.
Zegarek jeszcze nie był czyszczony, więc możemy się spodziewać oporów wynikających z obecności starego smaru. Również przyglądamy się jak pracuje koło sprzęgłowe, czy bez żadnych zahamowań odpowiednio przełącza się przy zmianie ruchu wahnika z lewoskrętnego na prawoskrętny. Jako pierwszy element demontujemy wahnik automatycznego naciągu, a dalej mostek przekładni. Bardzo ważny jest stan czopów kół „automatu”.
W trakcie demontażu oceniam też czy nie doszło tam do ubytków w wyniku ukruszeń, lub wytarć.
Kontroli podlegają oczywiście zęby kół i ich łożyska.
Zespół kompletu balansowego
Przed przystąpieniem do demontażu bardzo ważną kwestią jest kontrola ułożenia włosa.
Sprawdzamy poprawność jego ułożenia w płaszczyźnie i odległość między zwojami. Jeśli nie ma wyraźniej potrzeby to włosa się nie dotyka.
Trzeba też zaznaczyć, że we współczesnych mechanizmach możemy mieć do czynienia ze sprężyną włosową wykonaną z krzemu (SI). W takim przypadku jakakolwiek ingerencja we włos skończy się na pewno jego pęknięciem (element z krzemu zachowuje się jak szkło).
W przypadku naszego zegarka mamy tradycyjną metalową sprężynę włosową, ale trzeba pamiętać, że ze względu na wychwyt współosiowy samo wyjęcie balansu odbywa się trochę inaczej niż w tradycyjnym zegarku z wychwytem szwajcarskim
Wychwyt
Demontując mostek wychwytu pod którym są współosiowe koła: impulsowe i wychwytowym, oraz kotwica, zwracamy dokładną uwagę na zęby kół, wypracowanie palet kotwicy, stan czopów kotwicy i koła.
Wychwyt zegarka jest elementem wykonanym bardzo precyzyjnie i odpowiada on za wygenerowanie impulsów napędowych dla balansu, oraz odliczanie jego drgań.
Przekładnia chodu
Zabieramy się za przekładnię chodu.
W tym zespole, przy braku smaru, a szczególnie przy działaniu wilgoci zdarzają się wypracowane czopy. Z tego powodu musimy obejrzeć je dokładnie by ocenić czy nie ma zatarć i ubytków metalu. Najlepiej czynności tej dokonać z użyciem mikroskopu. Zwykle gdy dochodzi do wyrobień czopów, efekt objawia się także w kamieniach łożyskowych jako rdzawe zabrudzenia.
Oczywiście nie zapominamy o sprawdzeniu zębów.
Zespół napędu
Wyjmujemy bęben ze sprężyną, pierwsze koło za bębnem. Na wstępie sprawdzamy luzy poosiowe i wzdłużne bębna. Koniecznie musimy wymontować sprężynę napędową z bębna, sprawdzić czy w bębnie nie ma zadziorów lub wiórów. Ważne jest sprawdzenie płaskości sprężyny napędowej, a jej kształt musi przypominać literę S.
Oglądamy zaczep wałka bębna i jego czopy.
Sprawdzamy w jakim stanie są ścianki bębna (miejsce po którym ślizga się zaczep cierny sprężyny). Po demontażu kół transmisyjnych oglądamy dokładnie elementy ich łożyskowania.
Zbyt słabe smarowanie przy poprzednim montażu może spowodować konieczność wymiany mostka z powodu wyrobienia się łożyska osi bębna.
Zespół naciągowo-nastawczy
Odwracamy mechanizm, demontujemy zespół naciągowo-nastawczy.
Jak się okazuje, w naszym zegarku tiret jest uszkodzony we fragmencie współpracującym z wałkiem naciągowym.
Tak tiret jak i wałek trzeba koniecznie wymienić.
Czyszczenie elementów mechanizmu
Tak rozebrany mechanizm przygotowujemy do kąpieli czyszczącej. W zakresie przygotowania zaleca się wstępne oczyszczenie większych elementów z nieczystości w benzynie ekstrakcyjnej.
W kolejnym kroku w płytę główną montujemy sam komplet balansowy z półmostkiem. Takie zamocowanie najlepiej zabezpieczy nam komplet balansowy w trakcie czyszczenia. Wirujące z koszykiem części mechanizmu są narażone na stosunkowo duże siły odśrodkowe.
Wszystkie małe części, takie jak: łożyska balansu, sprężynkę ustalacza kalendarza i inne drobne elementy mechanizmu umieszczamy w mniejszym koszyku o mniejszych otworach. Takie usytuowanie małych części zapobiegnie ich ewentualnemu zagubieniu. W koszykach czyszczarki, z zachowaniem podziału na podzespoły mechanizmu, umieszczamy wszystkie części zegarka wraz z śrubami. Koszyki układamy warstwami, od najcięższego na dole do najlżejszego na górze.
Proces czyszczenia trwa około 40 minut i odbywa się w pełni zautomatyzowanej czyszczarce.
To jest moment, kiedy mogę iść na kawę lub zając się przygotowaniem koperty do odświeżenia.
Kąpiel czyszcząca odbywa się w trzech płynach czyszczących a na koniec następuje suszenie ciepłym powietrzem. Po czyszczeniu wybrane elementy zegarka zanurzamy w specjalnym płynie. Kąpiel ta powoduje, że oliwa zostaje tylko w miejscu w którym została nałożona przez zegarmistrza. Dzięki temu znajduje się ona tylko w miejscach w których powinna być, a nie rozlewa się po całych powierzchniach.
Koło sprzęgłowe zanurzamy w specjalnym płynie smarującym Lubeta, który powoduje dokładne nasmarowanie tego elementu. Płyn ten tworzy filtr olejowy dobrze wpływający na pracę mechanizmu automatycznego naciągu, którego koło sprzęgłowe jest ważnym elementem.
Montaż mechanizmu zegarka
Montaż mechanizmu rozpoczynamy odwrotnie w stosunku do kolejności demontowanych zespołów i elementów. Przy montażu ponownie sprawdzamy wszystkie części zegarka. Drobne wyrobienia i nieprawidłowości można było łatwo przeoczyć wtedy, kiedy części zegarka były brudne, więc musimy to zrobić ponownie.
Montaż rozpoczynamy od zespołu naciągowo-nastawczego dokładnie nakładając oliwę i smar w miejscach łożyskowania elementów współpracujących ze sobą powierzchni. Należy pamiętać że smaru musi być optymalna ilość.
Oliwa musi być obecna tylko w miejscach do tego przeznaczonych, a kryjąc całe powierzchnie współpracujące, nie może się rozpływać. Sprawdzamy współdziałanie wszystkich zmontowanych elementów, jeśli nie widzimy błędu składamy następny blok.
Przy montażu zespołu napędu ważne jest użycie odpowiedniego smaru grafitowego, który musi się znaleźć na zaczepie ślizgowym końca sprężyny. Sprężyna w trakcie pracy musi się nawinąć na wałek do swojego maksimum, a przed dalszym zwijaniem zabezpieczona jest poprzez ześlizg jej końca się po ściance bębna. Takie rozwiązanie ma na celu uniknięcie zerwania sprężyny napędowej, czy też zniszczenia elementów automatycznego naciągu.
To rozwiązanie stosuje się oczywiście tylko w mechanizmach z automatycznym naciągiem.
Wszystkie koła przekładni chodu smarujemy w łożyskach tak, aby oliwa znajdowała się w zagłębieniu smarowym. Nie może ona wypływać na górną część kamienia łożyskowego, czy zalewać czop koła. Montaż i smarowanie wychwytu co-axial z kompletem balansowym bardzo się różni od smarowania tradycyjnego wychwytu szwajcarskiego. Do perfekcyjnego wykonania tej czynności niezbędny jest mikroskop ze światłem od dołu i od góry oglądanego mechanizmu.
Oliwę nakładamy na poszczególne zęby z zachowaniem odpowiednich proporcji ilościowych.
Komplet balansowy montujemy już z naoliwionymi łożyskami. Po wstępnym nakręceniu sprężyny mechanizm montujemy w specjalnej przystawce do kontroli działania wychwytu. Pod mikroskopem sprawdzamy każdą z palet z osobna. Oceniamy czy poprawnie zatrzymują one koło wychwytowe, jaka jest odległość między zębami kołami i paletę. Jak przekazywana jest energia do balansu.
Pierwsze uruchomienie
Pierwsze uruchomienie. Sprawdzamy czy mechanizm sam rozpoczyna pracę po zatrzymaniu balansu, wykonujemy pierwszy test dokładności chodu. Jeśli wszystko zostało wykonane zgodnie z zaleceniami producenta, i nie było ingerencji w mechanizm przed serwisem, to najprawdopodobniej nie powinno być potrzeby regulacji chodu zegarka.
W trakcie montażu zespołu automatycznego naciągu naszego zegarka, okazało się, że łożysko kulkowe wahnika naciągu jest zatarte i pracuje w niewłaściwy sposób. Trzeba je wymienić. Taka wada jest trudna do uchwycenia, a klientowi objawiłaby się niewystarczającą rezerwą chodu. Powiększone tarcie w łożysku kulkowym, powoduje straty energii i niedokręcanie się sprężyny napędowej. Zabieramy się za montaż kalendarza i przekładni wskazań. Tutaj trzeba pamiętać o właściwym nasmarowaniu sprzęgła ciernego - ćwiertnika i sprężynki - ustalacza kalendarza. Do prawidłowego nasmarowania tego mechanizmu używamy 3 rodzajów oliw i 2 rodzajów smarów o różnej gęstość i lepkości. Są one dobierane ze względu na prędkość obrotową z jaką pracują koła i od sił jakie muszą przenosić współpracujące ze sobą elementy.
Po sprawdzeniu współdziałania części i podzespołów przechodzimy do montażu tarczy i wskazówek. Instalując tarczę i wskazówki musimy zachować najwyższą ostrożność aby ich nie zniszczyć.
Wskazówki wciskamy kładąc zegarek na podstawce która ma specjalne podparcie pod kamienie łożyskowe. Używamy wyciskarki do wskazówek dodatkowo zabezpieczając styk ze wskazówką specjalną miękką folią aby nie pozostawić na nich śladu. Wskazówki mogą być wykonane choćby z aluminium, które jak wiadomo, można łatwo zarysować.
Koperta zegarka zostaje w tym czasie przygotowana do polerowania.
Wymontowane są tubusy i szkła, zdemontowane wszystkie uszczelki, które zostaną wymienione. W trakcie polerowania koperty odtwarzane są wszystkie jej szlify z zachowaniem gradacji. Dalej polerowane są błyszczące jej fragmenty. Celem jest przywrócenie wyglądu zegarka do oryginalnego jaki wyszedł z fabryki.
Po wypolerowaniu montujemy nowy tubus i uszczelki a następnie szkła.
Teraz montujemy już mechanizm w kopercie.
Smarujemy tubus smarem który zabezpieczy szczelność pomiędzy koronką a tubusem, zmniejszy niepotrzebne tarcia i zapobiegnie sparceniu uszczelek.
Sprawdzamy dokładność chodu w sześciu pozycjach.
Dwie pozycje horyzontalne: tarczą do góry i tarczą do dołu, oraz 4 pozycje wertykalne: godziną 12, 3, 6 i 9 do góry. Obliczamy średnią arytmetyczną z tych pozycji którą przyjmujemy jaką uśrednioną dokładność chodu. Po zakończonej regulacji zamykamy dekiel i wykonujemy test szczelności, dla parametrów przewidzianych przez producenta dla tego zegarka.
Testy końcowe i powrót zegarka do właściciela
Do tekstów końcowych używamy maszyny, która nazywa się cyklomat.
Urządzenie to imituje ruchy ręki. Wieniec z zegarkami kręci wokół własnej osi, a zamocowane na nim zegarki dodatkowo obracają się. Finalnie pozwala nam to sprawdzić zegarek w każdej możliwej pozycji w jakiej może się on znaleźć w trakcie używania. Urządzenie to równocześnie sprawdza poprawność działania zespołu automatycznego naciągu.
Na noc odkładamy zegarek na przemian tarczą do dołu a kolejnej nocy tarczą do góry. Pozwoli nam to zaobserwować czy wskazówki ocierają o szkło lub o siebie. Podstawową zasadą przeprowadzanych testów jest sprawdzenie pracy zegarka w warunkach możliwie najbardziej zbliżonych do warunków jego użytkowania.
Na sam koniec wykonujemy test rezerwy chodu.
Przy rozwiniętej sprężynie umieszczamy zegarek w cyklomacie ustawionym na 4 obroty/min na okres 4 godzin. Po tym okresie zdejmujemy zegarek z maszyny i czekamy kiedy się zatrzyma. Wymagany, poprawny okres czasu po jakim się zatrzymał się także nasz zegarek powinien wynieść minimum 44 godziny.
Jeśli wszystkie powyżej wskazane etapy testu finalnego zegarek przejdzie pozytywnie, zabezpieczamy go folią, a następnie w pudełku serwisowym oczekuje on na klienta.
W ten sposób „od kuchni” wygląda cały proces serwisu zegarkach mechanicznego.
Dla dobrego funkcjonowania zegarka i pewności, że nie dojdzie do nadmiernego zużycia elementów, czy utraty wodoszczelności, taki serwis należy wykonywać co około 5 lat.
Arkadiusz Złotowski
Tempus - Zegarki i Serwis Łódź
(www.zegarmistrzlodz.com.pl)
...
W imieniu redakcji wydawnictwa Zegarki i Pasja oraz Czytelników magazynu i portalu, pragnę serdecznie podziękować Panu Arkadiuszowi Złotowskiemu za poświęcony czas i przygotowanie powyższej, niezwykle cennej publikacji oraz fotorelacji z przebiegu etapów serwisu zegarka mechanicznego.
Artykuł ukazał się w wersji skróconej w drukowanym piśmie – magazyn Zegarki i Pasja NR 15
Maciej Kopyto
INSTAGRAMIE
greenlogic.eu