O dwóch edycjach podręcznika Hansa Jendritzkiego „Der moderne Uhrmacher” („Nowoczesny zegarmistrz”), z których drugie wydanie jest datowane na rok… 2014!
Po raz pierwszy książkę Hansa Jendritzkiego „Der moderne Uhrmacher” wydano w szwajcarskiej Lozannie w 1952 roku. Było to wówczas, kiedy małe zegarki naręczne w coraz większym stopniu wypierały z rynku zegarki kieszonkowe, a w zakładach zegarmistrzowskich w związku z elektryfikacją rezygnowano z używania przestarzałych urządzeń, zastępując je m.in. napędzaną prądem tokarką, wibrografem.
Tytuł książki jest adekwatny do treści, a przede wszystkim do celów, jakie przed nią postawili autor i wydawca. Miała promować nowoczesność i przy okazji uczyć zawodu. Porady okazały się bardzo trwałe. O ich wartości świadczy to, że w ciągu 40 lat publikację wznawiano w wersji oryginalnej aż 6-krotnie. Jest ona skierowana do zegarmistrzów z wieloletnią praktyką (uczących się pracy z odmiennymi, niż wcześniej poznane, mechanizmami) i nowicjuszy (aby nabywali kwalifikacje według najbardziej aktualnych wzorców), ale przede wszystkim do właścicieli (inwestorów, kierowników) przedsiębiorstw, zatrudniających kilku/kilkunastu zegarmistrzów, trudniących się głównie naprawą produkowanych współcześnie mechanicznych zegarków naręcznych.
Pominięto natomiast problematykę związaną z konserwacją budzików, zegarów stojących, wiszących i wszelkiego rodzaju antyków. Adresatem publikacji są głównie zegarmistrzowie szwajcarscy, mający dostęp do firmowych katalogów z częściami zamiennymi i łatwość ich zamawiania (zakupu).
Autor, przyjmując mentorską postawę, autorytatywnie stwierdza, co jest niezbędne (etapowość wyposażania warsztatu) i opłacalne (wymiana z zasobu gotowych lub dorabianie części).
A kim jest autor?
Hans Jendritzki urodził się w Wolmirstedt koło Magdeburga w 1907 roku, a zawodu zegarmistrza uczył się w warsztacie ojca, Johannesa. Odbył też praktykę w hamburskim zakładzie zegarmistrzowskim mistrza Kitzky’ego.
Potem wyjechał do Szwajcarii. Egzamin mistrzowski zdał celująco w Berlinie w 1936 roku. Przez kilka lat był redaktorem czasopisma fachowego „Uhrmacherkunst”, które wydawane było w Berlinie. Wiele publikował. Pisząc artykuły, zdobywał wciąż nową wiedzę i uznanie czytelników. Był jednocześnie nauczycielem w Państwowej Szkole Zegarmistrzostwa w Hamburgu. Po wojnie jako wykładowca w szkole zawodowej dla zegarmistrzów w Biel/Bienne, podjął także współpracę z czasopismem „Journal Suisse d’Horlogerie”.
Posiadał cenny dar przekazywania wiedzy i pozyskiwania współpracowników. Jest autorem lub współautorem 8 książek (większość z nich miała kilka wydań). Pierwszą opublikował w 1937 roku („Die Reparatur der Armbanduhr”), ostatnią – w 1981 roku („Reparatur antiker Pendeluhren”). Hans Jendritzki zmarł w Hamburgu w 1996 roku.
Policzono, że jego książki przetłumaczone zostały na 10 języków. „Der moderne Uhrmacher” miał w latach 50-tych między innym wersję francusko-, hiszpańsko-, niderlandzkojęzyczną. W tym samym czasie, pomimo „żelaznej kurtyny”, opublikowano w Warszawie polskie wydanie książki pt. „Nowoczesny zegarmistrz”. Na fali reform polityczno-gospodarczych w trudnych latach poststalinowskich była to pierwsza książka państwowego edytora dedykowana zegarmistrzostwu i jedna z pierwszych adresowanych do rzemieślników (wydano wówczas m.in. aktualne przepisy prawne w postaci „Poradnika dla rzemieślników”).
Trzeba podkreślić jednak, że nie była do pierwsza książka Jendritzkiego udostępniona polskim zegarmistrzom. Poprzednia publikacja ogłoszona została tuż po wojnie, w 1946 roku, jako praca autorska tłumacza, co było częściowo zrozumiałe (bo autor był przecież Niemcem).
Na stronie tytułowej opracowania pt. „Naprawa zegarka naręcznego” napisano, że „zebrał, uzupełnił i wydał przedstawiciel Państwowych Fabryk Zegarów w Polsce, Antoni Durski, Mistrz Dypl.”.
W 1958 roku Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, honorując autora i szwajcarskiego wydawcę (informacja na stronie tytułowej o wyrażonej zgodzie), wydało „Nowoczesnego zegarmistrza” w tłumaczeniu inż. Alfonsa Luniaka i z polską przedmową Zdzisława Mrugalskiego (wówczas podpisującego się: mgr inż.). W przedrukowanej przedmowie do wydania szwajcarskiego, G. A. Berner napisał o zaletach książki: „Jest ona nowoczesna i całkowicie wyczerpuje zagadnienie”. I była to prawda. Ale, kiedy po książkę sięgał zegarmistrz (rzemieślnik cechowy, samodzielnie prowadzący warsztat) w Polsce socjalistycznej lat 60-tych i 70-tych, mógł tylko pomarzyć o ułatwieniach, które dostępne były zegarmistrzom Zachodniej Europy. I to właśnie – paradoksalnie – zamiast zwiększyć liczbę odbiorców lektury, czyniło ją mniej atrakcyjną (zbyt abstrakcyjną).
W momencie jednak, gdy – rzadko przy dominacji produkcji „made in CCCP” – „trafiała się” naprawa szwajcarskiego zegarka, to w tej książce właśnie myślący fachowiec znajdował wiadomości,którymi mógł uzupełnić swoje.
Jeszcze jeden cytat z przedmowy Bernera: „Dzięki starannie wykonanym schematom i rysunkom autor nie potrzebuje dużo pisać, aby być zrozumianym. Bierze on jak gdyby ucznia za rękę i prowadząc go do uproszczonych rysunków dokładnie wskazuje miejsce, w którym tkwi uszkodzenie”. To, a także wygodny układ książki (23 rozdziały, numeracja zagadnień, czcionkowe wyróżnienie szczególnie ważnych zdań), sprawiło, że za walory edytorskie można ją ocenić wyłącznie pozytywnie.
Obecnie…
Przyczyny, o których napisano powyżej oraz stosunkowo duży nakład i staranna edycja doprowadziły do tego, że książka nie uległa zaczytaniu, nie była wyrzucana na śmietnik z dokumentacją warsztatową przy likwidacji małych zakładów rzemieślniczych i wciąż jest dostępna na polskim rynku antykwarycznym. Różnie jest ceniona – można ją kupić za 50–140 zł. Jeśli jednak ktoś nie lubi książek używanych, może skorzystać z oferty niemieckiego wydawcy.
Od kilku lat wydawca „Historische Uhrenbücher” prowadzi portal dedykowany literaturze na temat technologii zegarka mechanicznego i sklep internetowy <https://www.uhrenliteraturshop.de>. Oferowane są w nim książki w formie papierowej z darmową wysyłką (do sprzedania są też 2 płyty CD i 2 DVD).
Na początku prowadzono działalność na rynku niemieckim, ale stosunkowo szybko ją poszerzono, wydając opracowania, głównie kopie fotooffsetowe (ze wcześniejszych edycji) w języku angielskim (7 tytułów), francuskim (6), niderlandzkim (3), hiszpańskim (2) i polskim (1). Widać dbałość o szczegóły, np. informacje handlowe (tzw. metryczka) przygotowane są w takim samym języku, jak książka, dołączono pliki PDF z wybranymi stronami itp.
Od 2014 roku jest tutaj dostępny reprint „Nowoczesnego zegarmistrza” w języku polskim. W stosunku do wydania z 1958 roku zmieniono tylko stronę tytułową oraz oprawę (szytą, twardą z płóciennym grzbietem zastąpiła teraz oprawa miękka). Wydawca deklaruje, że na realizację zamówienia wystarczy tydzień.
Cena jest porównywalna z antykwaryczną, ale druk pachnie nowością.
Czy na tym polega nowoczesność oferowana współczesnemu zegarmistrzostwu?
Nowoczesny zegarmistrz / H[ans] Jendritzki ; [tł. z niem. Alfons Luniak ; przedm. do wyd. pol. Zdzisław Mrugalski]. – Wydane za zgodą „Journal Suisse d’Horlogerie et de Bijouterie”, Edition Scriptar SA, Lausanne. – Warszawa : Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, 1958. – 192, [3] s., [1] k. tabl. : fot., rys. ; 30 cm. – Tyt. oryg.: Der moderne Uhrmacher. – Nakład 10124 egz. – Zł 40,–
Nowoczesny zegarmistrz / H[ans] Jendritzki ; [tł. z niem. Alfons Luniak ; przedm. do wyd. pol. Zdzisław Mrugalski]. – Wydane za zgodą „Journal Suisse d’Horlogerie et de Bijouterie”, Edition Scriptar SA, Lausanne. – Berlin [Germany] : Historische Uhrenbücher, 2014. – 192, [3] s., [1] k. tabl. : fot., rys. ; 30 cm. – Tyt. oryg.: Der moderne Uhrmacher. – Reprint wyd.: Warszawa, 1958. – ISBN 978-3-941539-72-3 : euro 39,90
Joanna Nowak - (Kielce)