W części wprowadzającej przedstawiliśmy funkcje i najważniejsze zmiany konstrukcyjne modułu naciągu zegarka, prowadzące do uzyskania rozwiązania, które zostało przyjęte jako bazowe dla tych dalszych naszych rozważań.
Teraz przyszedł czas na wskazanie, uszeregowanie i krótki opis powstałych w trakcie rozwoju branży, odmiennych konstrukcji, które możemy przyjąć jako tytułowe „komplikacje konstrukcji mechanizmu”.
Ponieważ konstrukcją bazową jest manualny naciąg zegarka, to każdemu z miłośników zegarków jako pierwszą i często wymianą jako „komplikacja” wskaże na pewno automatyczny naciąg zegarka. To oczywiście naturalne i poprawne, jednak chcąc systemowo przeprowadzić analizę zmian konstrukcyjnych, nasze rozważania o naciągu zegarka musimy zacząć od podziału na: naciąg manualny i naciąg automatyczny i jako pierwsze przedstawić zmiany konstrukcyjne w rozwiązaniu manualnym, a dopiero w kolejnym kroku wynalezienie, zmiany konstrukcyjne i znane dziś rodzaje konstrukcji naciągu automatycznego.
Zmiany konstrukcji naciągu mechanizmu zegarka. Naciąg manualny
W rozważaniach na temat rozwiązania bazowego zespołu naciągu nie były poruszane detale dotyczące koronki – jej kształtu (walcowa, stożkowa, cebulkowa), czy stopnia jej szczelności w zestawieniu z kopertą (brak szczelności, pyłoszczelność, wodoszczelność). Także w tej części nie będą prowadzone takie rozważania, bo kwestie te nie wchodzą w zakres konstrukcji mechanizmu, a dotyczą stylistyki i ergonomii, oraz konstrukcji obudowy – koperty zegarka. Dla odmiany trzeba o samej koronce wspomnieć w aspekcie zmiany sposobu nakręcania czasomierza. Niektóre modyfikacje tegoż elementu manipulacyjnego są takiego kierunku ewidentnym przykładem.
Korba naciągowa
Opisując zadania modułu naciągu wspomniano o korbie naciągowej niezbędnej dla nakręcania zegarów wieżowych. Taką samą korbę możemy znaleźć także w rozwiązaniach dla zegarków naręcznych.
Ci, którzy uważają tego rodzaju rozwiązanie za niepotrzebne komplikowanie zegarka, powinni testowo otrzymać do manualnego nakręcenia zegarek z wielodniową rezerwą chodu mechanizmu. Właśnie dla takich zegarków rozwiązanie z korbą wydaje się być doskonałym. W zegarku manualnie nakręcanym z 8 dniową rezerwą chodu stosuje go przykładowo marka Chopard, w którym korba jest nakładana na walcowo (a więc w miarę normalnie) ukształtowaną koronkę.
Dla odmiany stosowanie korby dla rozwiązań tradycyjnych – z około 40 godzinną rezerwą chodu i z automatycznym naciągiem można uznać rzeczywiście za niepotrzebne komplikowanie konstrukcji. Rozwiązanie takie z „transformersową” korbą posiadają przykładowo zegarki marki RSW.
Inny niż koronka kształt elementu manipulacyjnego
Możliwość zastąpienia tradycyjnej koronki przez inny element manipulacyjne zależny jest od wymagań ergonomii w stosunku do tegoż elementu zegarka. Inaczej jest w przypadku konieczności, a inaczej w przypadku tylko możliwości nakręcania manualnego, a jeszcze inaczej, gdy koronka jest tylko elementem zespołu nastawczego i nie można za jej pomocą nakręcać zegarka.
W tym ostatnim przypadku koronka nie jest elementem zespołu naciągu, więc nie podlega naszym niniejszym rozważaniom.
Z zupełnie ekstrawaganckim sposobem realizacji zespołu naciągu mamy do czynienia w zegarku J12 RÉTROGRADE MYSTÉRIEUSE firmy Chanel, w którym pokrętło z osią prostopadłą do szkła znajduje się na powierzchni czołowej zegarka. Po zakończeniu procesu nakręcania pokrętło to może być schowane i nie wystaje powyżej zarysu koperty zegarka.
Przykładem zegarka z zupełnie odmiennym ukształtowaniem elementu manipulacyjnego jest przykładowo zegarek Freak firmy Ulusse Nardin, w którym gdzie elementem manipulacyjnym jest cały dekiel koperty.
Zmiany konstrukcji naciągu mechanizmu zegarka. Naciąg automatyczny
Rozważając wprowadzenie automatycznego naciągu, po pierwsze trzeba zaznaczyć konieczną do wykonania zmianę konstrukcji elementu także w innym bloku funkcjonalnym – napędzie. Zaczep sprężyny napędowej musi być tak wykonany, by przy pełnym nakręceniu, na skutek dalszego działania automatycznego naciągu nie doszło do zerwania zaczepu sprężyny. Rozwiązaniem jest zaczep ślizgowy, którego koniec przesuwa się przy dalszym nakręcaniu przy naciągniętej już sprężynie.
Naciąg automatyczny, niezależnie od szczegółów konstrukcji, wykorzystuje ruch niezrównoważonej masy przemieszczającej się pod wpływem siły grawitacji, lub siły bezwładności powstającej na skutek ruchu nadgarstka na którym umieszczony jest zegarek.
Naciąg automatyczny zegarka został wynaleziony przez Abrahama Louisa Perreleta w roku 1777 i w kilkanaście lat później prawdopodobnie niezależnie od niego przez Abraham Louis Breguet’a.
Potem, pewnie z uwagi na małą skuteczność działania tegoż rozwiązania w zegarkach kieszonkowych, o automatycznym naciągu zupełnie zapomniano. Konstrukcja ta została ponownie wynaleziona i opatentowana w roku 1924 przez firmę Harwood.
Ze względu na pełne obroty wahnika i wyjątkową skuteczność działania trzeba wskazać tutaj także rozwiązanie firmy Rolex z roku 1931.
Informacje o ewolucji konstrukcji mechanizmów, w tym także wszystkie te wskazane tutaj o automatycznym naciągu znajdują się w "Kalendarium ewolucji mechanizmów" naszego portalu.
Jeśli naciąg automatyczny działa jako dodatkowy w stosunku do naciągu manualnego, to jego konstrukcja musi posiadać swego rodzaju sprzęgło. Jego obecność jest niezbędna, by w trakcie naciągu manualnego nie następowało wymuszenie obrotów wahnika i dla odmiany, przy działaniu naciągu automatycznego nie obracała się koronka.
Wahnik obrotowy w ruchu wahadłowym
Jako, że protoplastą automatycznego naciągu wydaje się być krokomierz (urządzenie pozwalające zliczanie ilości wykonanych kroków końskich i w ten sposób pozwalające na obliczenia przebytej drogi), w którym niezrównoważona masa wykonywała ruchy „góra - dół”), to podobną konstrukcję gdzie wahnik wykonuje ruch wahadłowy miały pierwsze naręczne zegarki z automatycznym naciągiem.
Znanych jest wiele rozwiązań tego typu, a bardzo ciekawym ze względu na konstrukcję modułową – pozwalającą na demontaż całego zespołu automatycznego naciągu jest rozwiązanie stosowane przez markę Glycine. Element bezwładnościowy dla tej konstrukcji wykonuje ruch obrotowy ale nie z pełnym obrotem. Ruch wahnika jest ograniczony odbojnikiem, a poprawna ( nie samoniszcząca) praca jest możliwa dzięki zastosowaniu sprężystych elementów na krańcach wahnika.
Wahnik obrotowy w ruchu swobodnym. Rotor centralny i mikrorotor
Rozwiązaniem obecnie powszechnie stosowanym w automatycznym naciągu jest wahnik obrotowy, wykonujący pełne obroty wokół swojej osi. Proces nakręcania może następować przy obrocie tylko w jednym kierunku ruchu wahnika, lub przy obrocie w obydwu kierunkach.
Dla zmniejszenia grubości zegarka, który to krok wpisywał się w ogólną tendencję do minimalizacji zegarków firma Buren w roku 1954 roku jako pierwsza przedstawiła zegarek z mikrorotorem dla automatycznego naciągu zegarka. Zegarki nosiły nazwę Spuper Slenders.
Znowu trzeba odwołać się do niedawno wprowadzonego hasła z Kalendarium - Mikrorotor!!!
W obecnych czasach, gdy zegarek jest elementem dekoracyjnym stroju, a sposób wykonania dekoracji mechanizmu i możliwość podglądania jego pracy są elementami podnoszącymi uznanie dla producenta, mikrorotor jest bardzo cenionym wśród producentów zegarków rozwiązaniem.
Wahnik obrotowy. Nakręcanie jednokierunkowe i dwukierunkowe
W zależności od konstrukcji mechanizmu automatycznego naciągu, nakręcanie sprężyny może następować tak przy ruchu wahnika tylko w jednym, jak i w obydwu kierunkach. Jako, że dla odmiany nakręcanie sprężyny odbywa się tylko w jednym kierunku, to w niektórych rozwiązaniach z dwukierunkowym ruchem nakręcającym, niezbędne jest zastosowanie tak zwanego „nawrotnika” – elementu zmieniającego ruch dwukierunkowy wahnika w jednokierunkowy ruch kół naciągowych.
Rozwiązania finezyjne
Niestandardowe rozwiązania zespołu automatycznego naciągu zegarka polegają na odmiennym sposobie ruchu elementu bezwładnościowego – tak jak w rozwiązaniu firmy TAG Heruer w modelu Monaco V4, gdzie bezwładnik wykonuje ruch posuwisto - zwrotny, dublowaniu, a nawet multiplikowaniu bezwładników – rozwiązania dedykowane wynalazcy automatycznego naciągu realizowane przez firmę Perrelet.
Do tej grupy trzeba zaliczyć także konstrukcje mechanizmów z wahnikiem peryferialnym (Carl F. Bucherer) – w których wahnik wykonuje ruch po okręgu nie przesłaniając pracy innych elementów mechanizmu zegarka.
Wszystkie tego typu rozwiązania, choć wizualnie atrakcyjne i skuteczne na pewno nie są wydajniejsze, niż klasyczne rozwiązania z wahnikiem wykonującym pełne obroty wokół swojej osi obrotu.
Władysław Meller
P.S.
Mimo starań autor nie może odważyć się stwierdzić, iż niniejszym opracowaniem wyczerpał powyższy temat. Każda dyskusja jest mile widziana, bo tylko w ten sposób można rozwinąć i ewentualnie uzupełnić temat.
Opracowania dotyczące mechanizmu bazowego - tego dla którego zmiany są "dodatkowymi komplikacjami" znajdują się na podstronie "Komplikacje konstrukcji mechanizmów".